حقوق بشر به جام جهانی قطر نه می گوید

پس از انتخاب قطر برای میزبانی مهم‌ترین رویداد فوتبالی جهان، نگرانی های بسیاری پیرامون شرایط دشوار کارگران مهاجر در این کشور ابراز شده است.
مهاجران86 درصد از جمعیت قطر را تشکیل می دهند. بر اساس گزارش¬‌های سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۱۴، مهاجران بیش از 94 درصد از نیروی کار این کشور را تشکیل می دهند. درحالی که پیش بینی می شود که برای شرکت در برنامه ساخت و سازها برای جام جهانی همچنان بر تعداد کارگران مهاجر افزوده شود.
در حال حاضر صدها هزار نفر از کارگران مهاجر که بیشتر آنها از جنوب آسیا هستند، در اجرای طرح‌های ساختمانی و دیگر پروژه‌های قطر شرکت دارند و این کشور را برای میزبانی مسابقات جام جهانی 2022 آماده می‌کنند. نکته در خور تأمل که نگرانی مدافعان حقوق بشر را در پی داشته این است که کارگران مهاجر از حقوق اندکی برخوردارند و اغلب به کشورشان بازگردانده می‌شوند. مهاجران در قطر تحت سیستم کفالت ثبت‌نام می‌کنند. بدین معنی که کارگران مهاجر برای کار کردن باید تحت سرپرستی و ضمانت یکی از شهروندان قرار داشته باشند. برای گرفتن ضمانت، مهاجران متقاضی باید از حقوق اساسی خود مانند آزادی ایجاد تشکل و رفت ‌وآمد آزادانه در طول دوران اقامت در این کشور چشم‌پوشی کنند، در حالی که خطر اخراج همواره آنان را تهدید می کند.
گزارش ها حاکی از آن است که تا کنون بیش از 1200 کارگر مهاجر در جریان پروژه های جام جهانی، جان خود را از دست داده‌اند. سازمان های حقوق بشری هشدار داده اند که در صورت عدم تغییر شرایط، این رقم تا سال 2022 به 4000 تن افزایش خواهد یافت. بدرفتاری و تحقیر هر روزه کارگران، یک مسأله شایع در قطر است. گاردین در گزارش خود در مورد ساخت تأسیسات جام‌جهانی ۲۰۲۲، به شرایطی اشاره می کند که مطابق با تعریف سازمان بین‌المللی کار از مصادیق بردگی به شمار می رود که شامل ساعات کاری بی‌رحمانه، مکان-های زندگی محقر و ویران و شرایط کاری خطرناک است.

واکنش سازمان های بین المللی
سازمان های بین المللی بسیاری به شرایط دشوار کارگران مهاجر از جهات مختلف اعتراض کرده و فیفا را مسوول مستقیم این وضعیت برشمرده اند. سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی، فیفا را مسوول حفظ حقوق بشر کارگران شاغل در پروژه های جام جهانی قطر دانسته است. این تصمیم در پی پاسخ به شکایت اتحادیه های کارگری در مورد نقض حقوق کارگران و جوابیه فیفا براین مضمون که خود را یک سازمان غیردولتی معرفی کرده و نه یک شرکت، اعلام شده است. این سازمان که متشکل از 34 کشورثروتمند است، اظهار داشت: اعطای جام جهانی 2022 به قطر که سابقه مناسبی در حقوق بشر ندارد، نقض دستورالعمل حقوق کارگران مهاجر است.

در همین زمینه اتحادیه بین المللی کارگران صنایع ساختمانی و چوب به فیفا هشدار داد که کارگرانی که قرار است در جام جهانی سال 2022 برای این کشور کار کنند، به گونه‌ای تحت برده‌داری مدرن قرار دارند. آمبت یوسون، سرپرست اتحادیه بین المللی کارگران صنایع ساختمانی و چوب(1) به فیفا گفت:" آیا شما می‌خواهید که ورزشگاه‌هایتان توسط برده‌ها ساخته شود، با استثمار نیروی کار؟" همچنین نمایندگان اتحادیه فوق و اتحادیه سندیکاهای بین المللی در شهر زوریخ، با ارسال نامه ای به مسوولان فیفا خواستار احترام به حقوق کارگران شدند. این اتحادیه ها فراخوانی را تحت عنوان " نه به جام جهانی قطر" برای تأکید بر ضرورت توجه به حقوق کارگران آغاز کردند. عمده فعالیت این اتحادیه ها، تلاش برای تحت فشار گذاشتن اعضای فدراسیون بین المللی فوتبال جهت لغو میزبانی قطر برای جام جهانی قطر است. این اتحادیه ها در بیانیه خود تهدید کردندکه 308 اتحادیه ملی در 153 کشور از قدرت و اختیار کافی برای جلوگیری از برگزاری جام جهانی 2022 در قطر، برخوردارند.
کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های کارگری نیز اعلام کرده قطر باید شرایط معیشتی کارگران مهاجری را که در اجرای پروژه‌های مسابقات فوتبال جام جهانی 2022 فعالیت دارند، ارتقاء دهد. این کنفدراسیون با انتشار گزارشی اعلام کرده تاکنون نشانه‌های اندکی از تمایل مقامات قطر برای تغییر قوانینی که زمینه بهره برداری ازکارگران را فراهم میکند، مشاهده شده است. همچنین در گزارش خود به شکایت کارگران در قطر از محدودیت‌های در نظر گرفته شده برای اتحادیه‌های کارگری این کشور، نبود شرایط مناسب برای سکونت آنها و قوانینی که تغییر کار را برای کارگران و یا استعفای آنها دشوار می‌سازد، اشاره کرده است. سازمان جهانی کار در همین زمینه اعلام کرده است که نحوه به کار گیری نیروی کار مهاجر در این ساخت و سازها ‎به گونهای است که با حداقل حقوق کارگران تناسب ندارد و یادآور بردگی است. این اتحادیه با درخواست تجدید نظر در تصمیم فیفا، رسماً در صلاحیت قطر به عنوان میزبان جام جهانی شک کرده است.
از دیگر سو کنفدراسیون بین‎المللی تجارت نیز نسبت به استانداردهای بسیار ضعیف ایمنی برای کارگران مهاجر در این ساخت و سازها هشدار داده است. این کنفدراسیون با اشاره به رعایت نکردن مقررات قانون کار درقطر که کارگران مهاجر را به شدت در فشار و محدودیت‎های قانونی قرارداده، اعلام کرد:"این شرایط همگی به این معناست که قطر برای میزبانی جام جهانی فوتبال مناسب نیست مگر این که اقدامات قاطعی برای تغییر شرایط و بهبود موقعیت کارگران صورت دهد."
این کنفدراسیون که متشکل از 315 گروه وابسته و متشکل از 156 کشور جهان است، هم اکنون کمپینی را راه اندازی کرده است تا مقامات اصلی تصمیم گیرنده در فیفا را وادار کنند در رأی خود برای تعیین قطر به عنوان میزبان جام جهانی 2020 تجدید نظر کنند.
دبیرکل کنفدراسیون تجارت جهانی در همین زمینه اعلام کرده است :"دولت قطر دولتی نیست که به حقوق انسان‎ها و حقوق اتحادیه جهانی کار احترام بگذارد. کارگران مهاجر نه تنها در شرایط کنونی قطر به بردگی گرفته شده‎اند، بلکه هرگونه حق آزادی استخدام یا جا به جایی از آن ها سلب شده است و حتی مجبور شده‎اند در در وضعیتی ناامن ساعت‎ها به کارهای خطرناک ادامه دهند."
همچنین دبیر کل سازمان عفو بین الملل، در این خصوص گفت: برای کشوری که از ثروتمندترین کشورهای منطقه به شمار میرود، سوء استفاده از نیروی کار خارجی و محروم کردن آنان از دستمزدشان، هیچ توجیهی نمی تواند داشته باشد.
و اما چرا قطر؟
این سوالی است که بسیاری پرسیده اندکه چرا قطر به عنوان یک کشور کوچک که زیر ساخت های لازم را ندارد، حقوق بشر شهروندان خود را نقض می کند، شرایط کارگران مهاجر تحت قانون کفالت مناسب نیست و حتی شرایط آب و هوایی مناسب را جهت برگزاری جام جهانی ندارد، به عنوان میزبان یکی از بزرگترین رویدادهای ورزشی جهان در سال 2022 انتخاب شده است؟

پرسشی که پاسخ به آن چندان آسان نبوده است. فیفا به عنوان مسوول مستقیم این انتخاب، هم اینک با اتهامهایی نظیر دریافت رشوه برای این انتخاب روبرو است که در کنار سایر اتهامهای فساد مسوولان عالی رتبه این سازمان، فعالان حقوق بشر را مصمم ساخته تا بر نظرات خود در خصوص مسوولیت فیفا در قبال شرایط نامناسب کارگران در قطر پافشاری بیشتری داشته باشند.
هرچند که آلودگی نهاد های بین المللی در انتخاب های ورزشی بسیار تأسف بار است، اما جای بسی خوشبختی است که صدای نهاد های حقوق بشری می تواند تصمیمات بزرگ این چنینی را به چالش بکشد.

فرزانه مستوفی فر
کارشناس ارشد روابط بین الملل

پی نوشت : 

1. Ambet Yuson General Secretary of the global construction union Building

منابع:

 OECD holds FIFA responsible for Qatari World Cup-related labour conditions
www.theguardian.com/.../qatar-nepal-workers-world-cup
http://www.ucatt.org.uk/fifa-and-qatar-shown-red-card-migrant-labour-abuses