تأثیرات تروریسم بر میزان بهره‌مندی از مواهب حقوق بشر

به این بهانه سعی بر این داریم که با قرار دادن قطعنامه شماره 30(A/HRC/30/L.13/Rev.1) در پس زمینه ذهنی خود، این پدیده را مورد بررسی قرار دهیم و راهکار‌های مبارزه با آن را تحلیل کنیم و در نهایت تاثیر و تاثر پدیده تروریسم و حقوق بشر بر یکدیگر را تبیین کنیم.
قطعنامه فوق الذکر بر مبنای اعتراضات بلژیک، فرانسه، بریتانیا و سایر کشور‌های اروپایی که اخیرا قربانی تروریسم شده‌اند در تاریخ 24 مارس 2016 با 28 رای موافق، 14 رای مخالف و 5 رای ممتنع تصویب شده است. موارد مطروحه در این قطعنامه شامل: تشویق به عدم حمایت دولت‌ها و حکومت‌ها از اقدامات رسانه‌ای گروه‌های تروریستی مثل استفاده از ادوات الکترونیکی، ماهواره‌ای و ... ، ابراز نگرانی پیرامون استفاده گروه‌های تروریستی از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاکید بر افزایش سطح همکاری‌های بین‌المللی، منطقه‌ای، داخلی، بخش خصوصی و جامعه مدنی و همچنین فراخواندن دولت‌ها و جامعه بین‌الملل به اتخاذ اقداماتی پیرامون آموزش و آگاهی‌بخشی به منظور کاهش آسیب‌پذیری افراد و اشخاص در مقابل تاثیرات مخرب اقدامات گروه‌های تروریستی مثل عضویت و به استخدام درآمدن در این گروه‌ها و ... است.
شاید در نگاه اول نتوان مترادفی دقیق از تروریسم ارائه داد، اما این پدیده می‌تواند بر اساس دیدگاه گروه های مختلف درگیر، هم به معنی یک راهبرد، یک جرم و جنایت بزرگ یا یک وظیفه مقدس، یک واکنش قابل توجیه در مقابل ظلم و جور یا یک عمل شنیع غیرقابل توجیه و عذر ناپذیر باشد. بدین معنی که تعریف تروریسم، بسته به عقاید و دیدگاه فردی دارد که اقدام به تعریف آن می‌کند. تروریسم از منظر عاملانش، معمولا یک راهبرد موثر برای طرف ضعیف‌تر در یک منازعه محسوب می‌شود که به عنوان گونه‌ای از جنگ نامتقارن به کاربران خود شکلی از قدرت قهری را با مزایای استفاده از نیرو‌های نظامی در کسری از هزینه اعطا می‌کند. همین گستردگی و مجهول بودن تعریف پدیده تروریسم، موجب شده است که نهادهای داخلی اغلب کشور‌ها که تولیت مقابله با تروریسم را در آن ممالک عهده‌دار هستند، در برخورد با آن دچار مشکلات عدیده ای شوند، هم در تعریف عمل تروریستی و اغلب اشتباه گرفتن یک جرم و یک اقدام تروریستی و هم در تعیین حوزه اختیارات و حوزه قضایی سازمان‌های داخلی متولی این امر. اما با در نظر گرفتن سه متغیر کلیدی خشونت، ترس و تهدید می‌توان به یک تعریف درست از تروریسم رسید.
بطور کلی، تروریسم اقدامی مجرمانه همراه با ایجاد اضطراب و تشویش از تکرار و استمرار اعمال خشونت‌آمیز است که توسط افراد، گروه‌ها و بازیگران دولتی (نیمه) مخفی بکار گرفته می‌شود.
همه ساله، شاهد تلاش‌هایی پیرامون همکاری در اقدامات ضد‌تروریستی توسط کشور‌ها و نهاد‌های بین‌المللی هستیم که بعضا به صدور معاهده‌ها، قطعنامه‌ها و سند‌های همکاری در این حوزه منجر می‌شود. از تلاش‌های موثر در این زمینه می‌توان به تدوین سند راهبردی مبارزه با تروریسم از سوی سازمان ملل متحد اشاره کرد که از چهار رکن تشکیل شده است:
1. بررسی و پرداختن به شرایط مساعد و منجر‌شونده به گسترش تروریسم
2. پیشگیری و مبارزه با تروریسم
3. ایجاد ظرفیت در دولت‌ها و تقویت نقش سازمان ملل متحد
4. تضمین رعایت حقوق بشر و حکومت قانون
نکته جالب توجه در این سند راهبردی توجه به پدیده تروریسم و حقوق بشر بصورت توامان می‌باشد. در دیدگاه کلی اینطور می‌توان بیان کرد که پدیده تروریسم اساسی‌ترین بنیاد‌های حقوق بشر، دموکراسی و حکومت قانونی را هدف قرار می‌دهد. این پدیده ارزش‌هایی را مورد هجوم قرار می‌دهد که در قلب منشور ملل متحد و سایر میثاق‌نامه‌ها و ابزار‌های بین المللی قرار گرفته‌اند، مثل احترام به حقوق بشر، حکومت قانون، قواعد حاکم بر درگیری‌های مسلحانه و محافظت از غیر‌نظامیان و تساهل و مدارا میان مردم و ملت‌ها. این پدیده تاثیر مستقیمی بر برخورداری تعدادی از بند‌های حقوق بشر دارد به ویژه حق زندگی، آزادی و سلامت جسمانی. اقدامات تروریستی می‌تواند دولت‌ها را بی ثبات کند، جامعه¬مدنی را فرسوده کند و تدریجا از بین ببرد، صلح و امنیت را به خطر بیاندازد، تهدیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب شود و همچنین مخصوصا ممکن است، موجب تاثیرات منفی بر روی گروه‌ها و اقشار خاص شود.
متاسفانه در دنیای امروز به دلیل جهانی شدن، انواع مختلف رسانه‌های ارتباطات جمعی نیز تبدیل به سلاحی در دست تروریست‌ها شده‌اند که از آن برای طرفداری، ارتکاب، برانگیختن، جذب و استخدام، تهیه وجه و سرمایه‌گذاری و در نهایت طرح و برنامه‌ریزی برای اقدامات خود استفاده می‌کنند. امروزه نیز تامین منابع مالی برای تروریست‌ها در مقایسه با گذشته راحت‌تر به نظر می‌رسد و سازمان‌های تروریستی در تامین هزینه‌های مالی برای اقدامات خود کمتر از پیش به مشکل برخورد می‌کنند.
همانطور که از نظر گذشت، پدیده تروریسم دارای ابعاد مختلفی می‌باشد که هم حوزه حقوق بشر و هم حوزه حقوق شهروندی و حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و بین المللی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما در اینجا باید به دو مسئله توجه ویژه داشت:
1. اقدامات هماهنگ بین المللی در مبارزه با پدیده تروریسم
2. اقدامات ضد‌تروریستی و حقوق بشر
متاسفانه در دوران کنونی اقدامات هماهنگ مناسب در حوزه بین الملل در مبارزه با تروریسم صورت نگرفته است. از جمله اقدامات موثر در این حوزه می‌توان به کنترل دقیق‌تر مرز‌ها و همچنین همکاری‌های مشترک اطلاعاتی کشور‌ها با یکدیگر اشاره کرد که تا حدودی می‌توانند، خطرات تروریسم را کاهش دهند. اما مسئله دوم که قدری چالش‌برانگیز می‌باشد بر اقدامات ضد‌تروریستی و رعایت حقوق بشر تاکید بیشتری دارد. باید به این مساله توجه داشت که اقدامات دولت‌ها در مقابله با تروریسم نباید ناقض آزادی‌های فردی شهروندان و حقوق بشر گردد. به عنوان مثال، اقداماتی نظیر کنترل تراکنش‌های مالی و مقاصد هزینه‌های شهروندان و یا نظارت سایبری بر فضای اینترنت از جمله اقدامات نگران‌کننده دولت‌ها در برخورد با پدیده تروریسم هستند. در پایان، اینطور بنظر می‌رسد که راه حل اصلی برخورد با این پدیده را نه تنها باید در حوزه داخلی کشور‌ها جستجو کرد، بلکه راهکار اصلی را در سطح بین الملل باید، جویا شد. تا وقتی حمایت از تروریست، به عنوان ابزار پنهان سیاست خارجی دولتها است، انتظار می‌رود که دولت داخلی هر کشوری، حتی اگر با قاطعیت در حوزه‌های قانونی و قضایی با فاعلان مشی تروریستی برخورد کند، باز هم نتواند به موفقیت مطلوب دست یابد. هرچند که نگاه به داخل شامل سیاست های عدم تبعیض بین شهروندان و آموزش مداوم آنان، بالا بردن ظرفیت تساهل و به تبع آن گفتگو از دیگر جنبه های مبارزه با تروریسم است. اما با وجود ناهماهنگی‌های داخلی در امور قضایی هر کشور و عدم توافق در صحنه بین المللی نمی‌‌توانیم شاهد یک جهش سریع در بهبود برخورد با این پدیده باشیم، چون در هر حال تروریسم پدیده ای با قدمت تاریخی بالا و دارای متغیر‌های فراوان می‌باشد که دائم در حال به روز شدن است.

کیومرث احمدی تبار

منابع و ماخذ
https://www.un.org/counterterrorism/ctitf/un-global-counter-terrorism-strategy
http://www.terrorism-research.com/