نگاهی به بدعت حقوقی آمریکا در نشست اخیر شورای امنیت به بهانه حقوق‌بشر

شورای امنیت سازمان ملل متحد به درخواست ایالات متحده آمریکا برای بررسی آشوب‌های اخیر در ایران تشکیل جلسه داد که این جلسه اضطراری شورای امنیت بدون نتیجه به اتمام رسید. اهمیت این جلسه اما در حقوق بین‌الملل به این دلیل است که برای اولین بار به جای بحث در مورد موضوع تشکیل جلسه بر حوزه اختیارات شورای امنیت میان اعضا گفتگو انجام شد. بر اساس گزارش رسانه‌های جمعی نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد - نیکی هیلی- طی درخواستی از شورای امنیت سازمان ملل خواست که با تشکیل جلسه اضطراری به بررسی وقایع اخیر در ایران بپردازد. این امر با واکنش اولیه اعضا شورای امنیت مواجه شد زیرا آنان وقایع ایران را مسئله داخلی این کشور خواندند و با یادآوری اینکه این رویدادها تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی ایجاد نکرده‌اند، طرح آن در شورای مذکور را خارج از حیطه وظایف این شورا دانستند.

اما با وجود این موضع‌گیری اولیه، نشست شورای امنیت برگزار شد. نیکی هیلی، نماینده آمریکا در این نشست گفت: « آنچه در هفته‌های گذشته در ایران اتفاق افتاد، چیزی است که دنیا باید به آن توجه کند.» سعی و پایه استدلال به ظاهر حقوقی نماینده آمریکا در این نشست تأکید بر اهمیت حق اعتراض شهروندان و نوع برخورد به گفته او خشونت‌آمیز نیروهای انتظامی ایران با معترضان به عنوان نشانه‌ای از عدم پایبندی جمهوری اسلامی ایران به مبانی و موازین حقوق بشر بود.
بر خلاف موضع خصمانه دولت آمریکا در قبال ایران؛ در این نشست بقیه کشورهای عضو از جمله کشورهای اروپایی موضع نرم‌تری نسبت به اتفاقات و ناآرامی‌های ایران داشتند و در سخنان‌شان با تأکید بر داخلی بودن اتفاقات اخیر ایران طرح آن را در شورا ضروری نداسته‌اند. روسیه به عنوان عضو دایم شورای امنیت اما موضع تندی علیه آمریکا نشان داد و بیان کرد که وظایف شورا ارتباطی با این موضوع ندارد. نماینده روسیه تأکید کرد که مطابق با منطق آمریکا شورای امنیت بایستی بعد از حوادث داخلی آمریکا هم تشکیل جلسه می‌داد. وی گفت: «طبق این منطق، ما بایستی بعد از حوادث فرگوسن، میسوری یا بعد از تظاهرات‌های وال‌استریت، درخواست برگزاری نشست شورای امنیت می‌دادیم.»
غلامعلی خوشرو، نماینده دایم ایران هم گفت: «اقدام آمریکا در طرح موضوع اعتراضات تعدادی از شهروندان ما در ایران به دلیل برخی شکایات مشروع آنها، که بعضاً بواسطه خودداری آمریکا از انجام تعهداتش تحت برجام تشدید شده است، سوء استفاده یک عضو دایم شورا از اختیاراتش و نیز سوء استفاده از خود شورا است.» خوشرو اضافه کرد: «باعث تأسف است که علی¬رغم مقاومت برخی از اعضاء، این شورا به خود اجازه داده است تا بوسیله هیأت حاکمه فعلی آمریکا مورد سوء استفاده قرار گیرد و جلسه‌¬ای را در مورد موضوعی تشکیل دهد که خارج از حیطه وظایف آن است و بدین ترتیب، ناتوانی خود در انجام وظیفه واقعی‌اش در حفظ صلح و امنیت بین‌‌المللی را به منصه ظهور گذاشته است.»
خوشرو همچنین گفت: «این باعث بی‌اعتباری شورای امنیت است که موضوعی را که ماهیتی کاملاً داخلی دارد در دستور کار قرار می‌دهد اما در خصوص موضوعات واقعی، از جمله اشغال طولانی مدت سرزمین فلسطین، که عنوان دستور کار امروز شورا (وضعیت در خاورمیانه) در اصل به آن تعلق دارد و نیز بمباران کور و بی‌هدف یمن در طول سه سال گذشته که تاکنون منجر به مرگ هزاران انسان شده و برای مردم یمن گرسنگی، بیماری و تخریب به همراه آورده است، با سرافکندگی از انجام کوچک¬ترین کاری عاجز است. فهرست این قبیل شکست‌های شورا که در تمامی موارد به روی‌کرد خراب‌کارانه هیأت آمریکایی مرتبط است، بسیار طولانی است.»
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران هم در حساب کاربری‌اش در توئیتر نوشت: «شورای امنیت سازمان ملل با تلاش عریان آمریکا برای سرقت مأموریت این شورا مخالفت کرد. اکثر اعضا بر اجرای کامل برجام و پرهیز از مداخله در امور داخلی ایران تأکید کردند. شکست دیگری برای سیاست خارجی دولت ترامپ.»
این جلسه در تاریخ جلسات شورای امنیت ملل متحد یک اتفاق کم سابقه بود چرا که بر اساس منشور ملل متحد، شورای امنیت نهاد مسئول صلح و امنیت بین‌المللی است و تنها در موضوعاتی ورود می‌کند که از نظر کشورهای عضو این شورا " تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی" باشد، اما جلسه شورای امنیت با تفسیر بدیع ایالات متحده آمریکا که از نظر غالب کارشناسان بین‌المللی هدفی جز تلاش برای ایجاد فشار سیاسی علیه حکومت جمهوری اسلامی ایران در پی‌نداشت، با یک بهانه حقوق‌بشری و ارتباط بین وقایع روزهای اخیر ایران با صلح و امنیت بین‌المللی برگزار شد.

درباره نشست اضطراری شورای امنیت و مطالب مطرح شده در آن ذکر نکاتی خالی از فایده به نظر نمی‌رسد:
1- در تاریخ بیش از 7 دهه‌ای از عمر سازمان ملل متحد، این نخستین باری بود که یک نشست اضطراری شورای امنیت درباره موضوع حقوق‌بشری و داخلی ایران برگزار می شود. در این نشست روسیه و ایالات متحده آمریکا در منتهی الیه دو طیف مختلف از 15 کشور عضو شورا قرار داشتند که مخالف و موافق برگزاری این نشست اضطراری بودند؛ هر چند که تفسیر ارایه شده از سوی غالب کشورهای عضو شورای امنیت با نظر روسیه همراه بود که معتقد بود نشست‌های شورای امنیت نمی‌تواند درباره مسایل داخلی کشورها و موضوعات غیر مرتبط با صلح و امنیت بین‌المللی برگزار شود.
جالب اینکه نخستین دستور کار شورای امنیت نیز در تاریخ 72 ساله خود بررسی قطعنامه‌ای از سوی ایالات متحده آمریکا بود که در آن از اتحاد جماهیر شوروی درخواست می‌کرد برای حفظ احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران نیروهای خود را از استان آذربایجان ایران خارج کند. در آن زمان شوروی به بهانه جنگ جهانی دوم نیروهای خود را از شمال وارد آذربایجان ایران کرده بود و تعهد داده بود 6 ماه پس از پایان جنگ نیروهایش را خارج کند، اما پس از گذشت 6 ماه از اتمام جنگ دوم جهانی روس‌ها نیروهایشان را خارج نکردند و به دنبال ایجاد فشار به دولت وقت ایران بودند تا امتیازاتی از جمله امتیاز استخراج نفت شمال ایران را بگیرند و در غیر این صورت استان آذربایجان را از ایران جدا کنند.
نزدیک به 7 دهه پس از آن سال‌ها بار دیگر دو کشور آمریکا و روسیه درباره ایران اختلاف نظر دارند اما این بار جاها عوض شده و روس‌ها مدعی حمایت از حاکمیت ملی و عدم مداخله در مسایل داخلی ایران هستند ولی آمریکایی‌ها به بهانه مسایلی همچون نقض منشور ملل متحد و حقوق‌بشر معترضان ایرانی از سوی دولت جمهوری اسلامی، به دنبال ایجاد فشار سیاسی به دولت تهران هستند.
2- همان طور که اشاره شد بر اساس منشور ملل متحد، شورای امنیت ملل متحد نهادی است که مسئول رسیدگی به وضعیت صلح و امنیت بین‌المللی در جهان است و موضوعاتی مجال و امکان و صلاحیت طرح در نشست‌های این نهاد را دارد که در حیطه تهدیدات صلح و امنیت بین المللی باشد.
"نیکی هیلی" نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل در توجیه نشست اضطراری به دو نکته اشاره کرد: نخست اینکه بر اساس ادعای او دولت ایران با سرکوب معترضان ایرانی و نقض آزادی‌های اساسی آن‌ها، منشور حقوق‌بشر و منشور ملل متحد را نقض می‌کند در حالی که آن را امضا کرده است و دوم اینکه جامعه جهانی نباید اشتباه 7 سال پیش خود در آغاز بحران داخلی سوریه را دوباره تکرار کند؛ چون به گفته او عدم ورود شورای امنیت به مساله سرکوب معترضان از سوی دولت بشار اسد، زمینه جنگ داخلی و تهدید صلح و امنیت بین‌المللی را فراهم کرد. با این دو استدلال نماینده آمریکا در سازمان ملل پیشنهاد برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت درباره ناآرامی و اعتراضات اخیر در ایران را ارایه کرد.
3- دولت روسیه به رغم اینکه گمان می‌رفت مانع تشکیل جلسه اضطراری شود اما از انجام این کار سرباز زد و اجازه تشکیل نشست اضطراری بدون رأی‌گیری را داد. شاید روس‌ها با اشراف به احتمال رأی مثبت 9 عضو شورای امنیت نمی‌خواستند روی مخالفت‌شان پافشاری کنند و یا شاید به دلیل اینکه منطق روس‌ها در موضوع جلسه اضطراری نزدیک‌تر به نگاه حقوقی غالب ناظران و تحلیل‌گران است می‌خواستند با اجازه برگزاری این نشست به دنیا نشان دهند که ایالات متحده آمریکا تا چه میزان حاضر به سوء استفاده از جایگاه ابرقدرتی و عضویت دایم خود در این شورا برای سیاسی کاری و طرح موضوعات غیر مرتبط با وظایف و صلاحیت ذاتی این شوراست.
در مجموع نشست شورای امنیت با وجودی که دستاورد خاصی برای آمریکا نداشت و با همراهی غالب اعضای شورای امنیت با دیدگاه روس‌ها درباره عدم تطابق موضوع طرح شده با صلاحیت ذاتی شورای امنیت پایان یافت، نشان داد لزوم بازنگری در وظایف و حیطه اختیارات سازمان ملل و ارکان آن به منظور به حداقل رساندن نقش سیاسی کشورها در وظایف حقوقی سازمان بسیار بیشتر از قبل است.

حورا علامه‌راد
دانش‌آموخته حقوق