هشدار سازمان ملل متحد درباره بحرانی‌شدن وضعیت هزاران آواره لیبیایی

سیسیلیا جیمنز دامیری، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشری بیجاشدگان داخلی، پس از یک سفر رسمی به کشور لیبی، با انتشار بیانیه‌ای در تاریخ 2 فوریه (13 بهمن‌ماه) با هشدار نسبت به وضعیت آوارگان داخلی در این کشور، خواستار تدوین نقشه راه جهت مقابله با بحران هزاران آواره لیبیایی شد که به دلیل شرایط موجود مجبور به فرار از خانه‌های خود شده‌اند. این مقام مسئول اظهار داشت، مقامات لیبی باید بر تلاش‌های خود به منظور پاسخگویی به نیازهای صدها هزار نفری که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند، بیفزایند و یک نقشه راه جامع، مطابق با اصول راهنمائی سازمان ملل متحد در زمینه جابجایی‌های داخلی، تدوین نمایند که در چارچوب آن به وضوح نقش و مسئولیت وزارتخانه‌ها و سایر سازمان‌های مربوطه، تعریف و مشخص شده باشد و مسئولیت‌پذیری این نهادها نیز تضمین گردد.
گزارشگر ویژه تاکید کرد، باید راه‌حل‌های پایداری برای همه کسانی که تحت‌تاثیر این بحران قرار گرفته‌اند، ارائه شود؛ از جمله در مورد طرح تشکیل دولت جدید و هماهنگی‌های بیشتر بین نهادهای آن، باید تلاش بیشتری صورت پذیرد. وی گفت که بسیاری از لیبیایی‌ها با تجربه سال‌ها دوری از خانه‌های خود مواجه هستند؛ این در حالی است که آن دسته از افرادی هم که موفق به بازگشت به خانه‌های خود شده‌اند، با شرایط "به شدت نگران‌کننده" روبه رو هستند. به گفته گزارشگر ویژه، برای بسیاری از مردم، این بی‌جا‌شدگی به دلیل ناامنی و ترس از آزار و اذیت آنها به محض بازگشت به خانه‌هایشان، بسیار طولانی شده است.
گزارشگر ویژه اذعان داشت، بحران جابه‌جایی در لیبی، بویژه در جنوب این کشور، یکی از بزرگترین پیچیدگی‌های نظام کنونی است که باتوجه به واقعیت ناتوانی ظرفیت دولت این کشور در برآوردن نیازهای بیجاشدگان داخلی آن، و عدم دسترسی آژانس‌های وابسته به سازمان ملل متحد به دلیل نگرانی‌های امنیتی و کمبود منابع مالی به این مناطق، روز به روز بغرنج‌تر می‌گردد. به گفته وی، همین موضوع عاملی مهم برای افزایش مشکلات داخلی لیبی است. وی افزود، جامعه بین‌المللی باید به این مسئله بیشتر توجه نماید و برای رفع آسیب‌پذیری‌های خاصی که افراد آواره در معرض آن هستند، اقدامات لازم را به انجام رساند.
این مقام مسئول ضمن تقدیر از دولت لیبی به جهت تشکیل وزارت امور آوارگان، آن را نشان‌دهنده اراده سیاسی این کشور برای رسیدگی به وضعیت آوارگان دانست؛ اما با این حال اعلام کرد، به دلیل کمبود منابع و فقدان هماهنگی لازم بین نهادها، حفاظت و کمک به بیجاشدگان داخلی در عمل ناتمام مانده است. در همین ارتباط، دیده‌بان حقوق بشر هم با انتشار بیانیه‌ای در تاریخ اول فوریه اظهار داشت، گروه‌های مسلح در شهر بنغازی، از بازگشت هزاران خانواده آواره به خانه‌هایشان در آن شهر جلوگیری می‌کنند. به گفته این نهاد، گروه‌های مسلح وفادار به نیروهای ارتش ملی لیبی، این خانواده‌ها را عمدتا به عنوان "تروریسم" یا "حامی تروریسم" متهم می‌کنند.
دیده‌بان حقوق بشر اذعان داشت، از ماه مه 2014، یعنی از زمانی که ژنرال خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی، اعلام کرد عملیات ارضی خود را برای ریشه‌کن کردن "تروریست‌ها" از شهر بنغازی آغاز نموده، حدود 13000 خانواده ساکن در این شهر به دیگر شهرهای لیبی یا خارج از این کشور فرار کرده‌اند. طبق گزارشات منتشره شمار زیادی از این آوارگان توسط این نیروها از طریق ضبط اموال، شکنجه، ناپدیدی‌های اجباری و بازداشت سایر اعضای خانواده باقی مانده در شهر، مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. دیده‌بان حقوق بشر تاکید کرد، اثبات چنین حملاتی بر علیه غیرنظامیان موجب نقض قوانین جنگ می‌شود و گاهی اوقات نیز می‌تواند مصداق جنایات جنگی باشد.
لازم به ذکر است، لیبی از زمان سقوط رژیم معمر قذافی در سال 2011 به علت فعالیت‌های گروه‌های مسلح غیرقانونی، گروه‌های شبه‌نظامی و قبایل قدرتمند مسلح، دستخوش آشوب‌ها و هرج و مرج زیادی شده و در پی آن هزاران نفر از شهرهای مختلف این کشور آواره شده‌اند؛ بیشتر آوارگان لیبی در مدارس، پارک‌ها و ساختمان‌های غیر‌مسکونی شهرها که هم‌اکنون تبدیل به پناهگاه شده‌اند، اسکان یافته‌اند. باتوجه به شرایط موجود به گفته نهادهای بین‌المللی، مشخص نیست که این آوارگان به زودی به خانه‌های خود باز می‌گردند یا خیر.

مرضیه عزیزیان

پژوهشگر مسایل حقوق‌بشر