کشته و زخمی‌شدن بیش از ۱۰ هزار غیر‌نظامی افغانستانی در سال ۲۰۱۷

براساس آخرین گزارش سالانه سازمان ملل متحد که اثرات منازعات مسلحانه علیه غیر‌نظامیان در افغانستان را تأیید می‌کند، بیش از 10،000 غیرنظامی در این کشور طی سال 2017 جان خود را از دست داده و یا زخمی شده‌اند. بنا بر این گزارش، بیشتر این تلفات ناشی از حملات انتحاری و بمب‌های انفجاری جاسازی شده بوده است. در گزارش ۷۵ صفحه‌ای دفتر هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) و اداره حقوق بشر سازمان ملل متحد که گزارش سالانه خود را، روز پنجشنبه 15 فوریه منتشر نمود‌ه‌اند آمده است، از میان مجموعا ۱۰ هزار و ۴۵۳ قربانی، ۳ هزار و ۴۳۸ نفر جان خود را از دست داده و ۷ هزار و ۱۵ نفر نیز زخمی شده‌اند.
اگرچه آمار قربانیان این سال در مقایسه با سال ۲۰۱۶ حدود ۹ درصد کاهش داشته است، اما گزارش سالانه سازمان ملل با نگرانی عمیقی به افزایش شمار قربانیان ناشی از عملیات انتحاری و دیگر اشکال حمله به غیرنظامیان از جمله مواد انفجاری جاسازی شده اشاره می‌کند. در این گزارش آمده است، بیش از یک پنجم (۲۲ درصد) قربانیان جنگ در سال گذشته میلادی ناشی از این حملات بوده‌اند؛ رقمی که در مقایسه با سال ۲۰۱۶ افزایشی ۱۷ درصدی را نشان می‌دهد.
تادامیچی یاماموتو، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور افغانستان، در این رابطه اظهار داشت: «آمار نگران‌کننده در این گزارش، اطلاعات معتبری را در مورد تاثیر جنگ بر غیرنظامیان ارائه می‌کند؛ اما این ارقام به تنهایی نمی‌توانند رنج‌های بشری بیشماری را که به شهروندان عادی این کشور وارد می‌شوند را ثبت و ضبط کنند.» وی تاکید کرد: «آمار تلفات غیر‌نظامیان در سال گذشته در افغانستان نشان می‌دهد که مردم افغانستان در معرض آسیب‌های جدی قرار دارند».
یاماموتو در این گزارش ضمن اعلام این که آنها نگران ادامه حملات انتحاری و افزایش تلفات غیرنظامیان در سال جاری هستند، افزود: «من به شدت از استفاده بی‌رویه و غیرقانونی از مواد انفجاری جاسازی شده، از قبیل بمب‌های انتحاری و دستگاه‌های صفحه فشاری انفجاری در مناطق شهری غیر‌نظامی، وحشت‌زده هستم؛ این موضوع شرم‌آور است.» طبق این گزارش، دومین عامل اصلی تلفات غیرنظامیان در سال 2017، جنگ‌های زمینی میان عناصر ضد‌حکومتی و نیروهای طرفدار دولت بوده است؛ یعنی ۳۳ درصد این تلفات ناشی از جنگ‌های زمینی بوده است. این رقم نسبت به سال 2016 کاهش 19 درصدی داشته است.
بر اساس گزارش سازمان ملل، تقریبا دو سوم از تمام تلفات (65 درصد) به عناصر ضد‌دولتی مربوط می‌شود: یعنی مسئول ۴۲ درصد این تلفات طالبان، ۱۰ درصد گروه موسوم به دولت اسلامی یا همان داعش، ۱۳ درصد گروه‌های نامشخص ضد‌دولتی و ۲۰ درصد نیروهای طرفدار دولت هستند. مسئول ماباقی تلفات نیز مشخص نشده است. همچنین طبق اعلام سازمان ملل، در میان نیروهای طرفدار دولت، که یک پنجم تلفات غیرنظامیان را به خود اختصاص داده‌اند، 16 درصد به نیروهای امنیتی افغانستان، 2 درصد به نیروهای نظامی بین‌المللی، یک درصد هم به گروه‌های مسلح طرفدار دولت و همین‌طور نیروهای نامشخص طرفدار دولت مربوط می‌شود.
همچنین در این گزارش اعلام شده، آتش‌بار متقابل عناصر ضد‌دولتی و نیروهای طرفدار دولت در درگیری‌های زمینی، 11 درصد از تلفات غیرنظامیان را در پی داشته است. یوناما در ادامه تاکید می‌کند، زنان و کودکان همچنان به شدت تحت‌تاثیر خشونت‌های ناشی از جنگ قرار می‌گیرند. این گزارش نشان می‌دهد که ۴۲ درصد از قربانیان غیرنظامی را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. یعنی در سال گذشته میلادی، با افزایش 5 درصدی، ۳۵۹ زن کشته و 865 نفر نیز زخمی شدند، در همین سال ۸۶۱ کودک کشته شده و 2 هزار 318 کودک نیز زخمی شده‌اند؛ که این رقم در مقایسه با سال 2016، 10 درصد کاهش یافته است.
به گفته یوناما، حملات عناصر ضد‌دولتی که عمدتا غیرنظامیان را هدف قرار داده‌اند، به میزان 27 درصد از کل تلفات غیرنظامیان ثبت شده در افغانستان را طی سال 2017 به خود اختصاص داده است. سازمان ملل همچنین از رشد ۷ درصدی شمار قربانیان غیرنظامی از طریق حملات هوایی خبر داده است. در این رابطه گزارش مذکور اذعان دارد، آمریکا در سال ۲۰۱۷ بمباران مواضع احتمالی طالبان و داعش را به شکل چشمگیری گسترش داده است. در حالی که حدود هزار حمله هوایی در سال ۲۰۱۶ ثبت شده، تعداد این حملات در سال گذشته به بیش از دو هزار مورد رسیده است.
سازمان ملل اعلام کرده است که در سال جاری میلادی (۲۰۱۸) نیر نباید انتظار کاهش شمار قربانیان غیرنظامی افغان را داشت. در همین رابطه، یک دیپلمات غربی آشنا به مناقشات این کشور در کابل گفته است: «با استراتژی جدید ترامپ در افغانستان، یعنی افزایش شمار سربازان در این کشور، و انجام حملات به ‌مراتب بیشتر هوایی و حملات تند لفظی علیه طالبان، شاهد تداوم وخامت و نه آرامش بیشتر اوضاع هستیم». به گفته این دیپلمات، نیروهای آمریکایی با جنگنده‌های "ب‌۵۲" خود حمله هوایی می‌کردند و طالبان هم آمبولانس‌ها را با مواد منفجره می‌انباشتند؛ چنانچه چنین روندی ادامه یابد، بایستی در سال ۲۰۱۸ منتظر "رکورد جدید" قربانیان غیرنظامی در افغانستان باشیم.
طبق این گزارش، مرگبارترین حادثه ثبت شده از سوی یوناما در رابطه با تلفات غیرنظامیان مربوط به حادثه کابل در 31 ماه می سال 2009 می‌شود که طی آن یک مهاجم انتحاری یک کامیون با حدود 2000 کیلوگرم مواد منفجره نظامی را در ساعت‌های نخستین روز و در یک منطقه پرجمعیت منفجر کرد که طی آن 92 غیرنظامی کشته و 491 تن نیز زخمی شدند. به گفته یوناما، کابل کماکان در کانون مناقشه‌ها قرار دارد. جنگجویان طالبان و داعش در سال گذشته از طریق حملات انتحاری و دیگر اشکال سوءقصد، حدود ۵۰۰ غیرنظامی را در پایتخت افغانستان کشته و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر را مجروح کرده‌اند. به بیان دیگر، یک ششم قربانیان غیرنظامی (۱۶ درصد) از کابل بوده‌اند.
زید راعدالحسین، کمیسرعالی حقوق بشر سازمان ملل، هم در این رابطه اظهار داشت: «افراد غیرنظامی در افغانستان به راحتی در طی زندگی روزمره خود کشته می‌شوند؛ آنها در حین سفر در یک اتوبوس، هنگام خواندن دعا در یک مسجد، یا لحظه عبور از کنار یک ساختمان، مورد هدف قرار می‌گیرند؛ آنها سالیان سال است که در ناامنی و ترس زندگی می‌کنند، در حالی که افرادی که مسئول کشتار آنها هستند از مجازات فرار می‌کنند». وی افزود: «چنین حملاتی تحت قوانین بین‌المللی بشردوستانه ممنوع است و در اغلب موارد ممکن است منجر به جنایات جنگی نیز بشود؛ لذا مجرمان باید شناسایی و پاسخگو باشند.» 
یوناما در این گزارش، اسناد مربوط به شش حمله که گفته می‌شود از سوی داعش صورت پذیرفته و عبادتگاه‌ها، رهبران مذهبی و عبادت‌کنندگان را مورد هدف قرار داده و در نهایت منجر به مرگ 160 غیرنظامی و زخمی شدن 252 نفر دیگر شده را مستند کرده است. این گروه اشاره می‌کند که در سال 2017 حدود 164 مورد مرگ و 475 مورد جراحت در نتیجه انفجار بقایای بمب‌های انفجاری از جنگ بوده است. در این میان، طبق اعلام سازمان ملل متحد هشتاد و یک درصد قربانیان کودکان بودند و بسیاری از کسانی که جان سالم به در برده‌اند نیز آسیب‌های جدی جسمی و روحی را متحمل می‌شوند و امید خود را برای داشتن زندگی عادی از دست داده‌اند.
این گزارش در خاتمه از گروه‌های درگیر در افغانستان، خواستار انجام اقدامات احتیاطی لازم برای حفاظت از جان غیرنظامیان و تاسیسات غیرنظامی شد.

مرضیه عزیزیان

پژوهشگر مسایل حقوق‌بشر