واکنش‌های گسترده بین‌المللی به حمله جنگنده‌های سعودی به دانش‌آموزان یمنی

جنگنده‌های ائتلاف سعودی، روز پنجشنبه 9 اوت/ 18 مردادماه، به اتوبوس حامل دانش‌آموزان یمنی در شهر «ضحیان» در استان صعده واقع در شمال یمن حمله کردند. طبق اعلام مدیر دفتر وزارت بهداشت صعده، در این جنایت وحشتناک 52 دانش‌آموز شهید و 79 نفر دیگر زخمی شدند. این سازمان هشدار داد که شمار قربانیان همچنان رو به افزایش است؛ گذشته از این که هنوز شمار کسانی که در این حمله مفقود شده‌اند، مشخص نیست. براساس گزارش‌ها، قریب به اتفاق کشته‌های این حمله، کودکان و دانش‌آموزان زیر ۱۳ سال بودند که در حال عزیمت برای یک اردوی تابستانی، اتوبوس حامل آنها توسط جنگنده‌های سعودی هدف قرار گرفته است.

لحظاتی پس از این حمله، سرهنگ ترکی المالی، سخنگوی ائتلاف سعودی این حمله را «اقدامی نظامی و مشروع» و مطابق با قوانین بینالمللی بشردوستانه دانست و حوثی‌ها را به استفاده از کودکان به‌ عنوان سپرانسانی متهم کرد(۱). اما از همان ابتدا کشور‌ها، گروه‌ها و سازمان‌های زیادی به این حادثه واکنش نشان داده و ضمن محکوم‌کردن کشتار دانش‌آموزان یمنی، خواستار انجام تحقیقات شفاف و موثق در این رابطه شدند. فرحان حق، سخنگوی سازمان ملل متحد در واکنش به این رویداد، اعلام کرد: «دبیرکل سازمان ملل متحد حمله هوایی ائتلاف تحت رهبری عربستان در صعده را که در آن منطقه‌ای تجاری هدف قرار گرفت و اتوبوس حامل کودکان منفجر شد، به شدت محکوم می‌کند». این سخنگو اظهار کرد: «گوترش از تمامی جناح‌ها در یمن خواسته که به تعهدات خود بر مبنای قوانین بشردوستانه بین‌المللی احترام بگذارند. به گفته وی، دبیرکل سازمان ملل متحد همچنین جناح‌های یمنی را به مشارکت در مذاکرات به گونه‌ای سازنده تشویق کرده است(۲)».
شورای امنیت سازمان ملل نیز خواستار تحقیقات معتبر و شفاف در این زمینه شد. کارین پیرس، سفیر بریتانیا در سازمان ملل که ریاست شورا را نیز به عهده دارد، در این مورد گفت: «اعضای شورای امنیت نگرانی خود را در مورد این حمله و دیگر حملات در یمن ابراز کرده و خواستار تحقیق شفاف و سالم در این زمینه شدند». وی تاکید کرد، اگر تحقیقات انجام شده معتبر نباشد، شورا قطعا نتایج آن را بازبینی خواهد کرد. به گفته این مقام مسئول، شورای امنیت تا این لحظه خواستار انجام تحقیقات جداگانه نشده بود، اما اکنون با سازمان ملل و سایر نهادهای حقوق بشری در مورد چگونگی پیشبرد بهتر تحقیقات مشورت خواهد کرد(۳). 
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، هم کشتار دانش‌آموزان یمنی را در صعده جنایتی هولناک توصیف کرد. این نهاد روز سه‌شنبه 14 اوت در بیانیه‌ای اعلام کرد، آمار نهایی شهدای این حمله ۵۶ نفر از جمله ۴۰ کودک و ۷۵ زخمی از جمله ۵۶ کودک بوده است(۴). از سوی دیگر، دفتر حقوق بشر سازمان ملل نیز اعلام کرد، حملات مستقیم ائتلاف سعودی به غیرنظامیان در یمن، در زمره "جنایات جنگی" است. الیزابت تروسیل، سخنگوی کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد: «هر حمله‌ای که به شکل مستقیم غیرنظامیان و کسانی را هدف بگیرد که به صورت مستقیم در اقدامات جنگی مشارکت ندارند، یا هر حمله‌ای که متوجه اهداف غیرنظامی شود، در زمره جنایات جنگی است». وی تاکید کرد، براساس اطلاعات اولیه‌ای که دفتر حقوق بشر جمع‌آوری کرده، حداقل21 پسربچه که بیشترشان زیر 15 ساله هستند، در میان کشته‌شدگان هستند(۵). 
لیز گراندی، هماهنگ‌کننده کمک‌های بشر‌دوستانه سازمان ملل نیز در سفری به یمن جهت بررسی وضعیت قربانیان این حمله، ضمن تاثر شدید از این حادثه اظهار داشت: «شمار زیادی از مردم یمن در این حمله جان سپردند، این درگیری باید متوقف شود؛ این برای سازمان ملل بسیار مهم است که از نزدیک مشاهده کند چه اتفاقی افتاده است، آنچه ما امروز دیدیم، قربانیان حمله هوایی بودند و هیچ توجیهی برای انجام چنین کاری وجود ندارد». گراندی افزود: «همه دنیا این اقدام را محکوم می‌کنند و من از دبیرکل سازمان ملل متحد خواستم که تحقیقی فراگیر و مستقل درباره این حادثه انجام شود(۶)».
صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) نیز اعلام کرد، حمله به اتوبوس حامل کودکان در یمن نقطه‌ای شرم‌آور است که باید به آن به عنوان عاملی برای به خود آمدن و پایان دادن به مناقشه در این کشور نگریسته شود. هنریه‌تا فور، مدیر اجرایی یونیسف،‌ در این رابطه گفت: «تعداد تلفات این حادثه می‌تواند بیش از 60 تن باشد و ده‌ها نفر از آنها نیز به شدت مجروح شده‌اند. این در حالی است که طبق گزارشات، بسیاری از این کودکان زیر سن 10 سال بوده‌اند». وی خاطرنشان کرد: «این اتفاق باید طرفین درگیری را گرد‌هم آورد تا به مناقشه پایان دهند». فور افزود: «جناح‌های حاضر در این درگیری و سایر جناح‌های صاحب نفوذ، ازجمله شورای امنیت سازمان ملل متحد باید مسیر پایان‌دادن به این فاجعه را حداقل به خاطر کودکان یمنی انتخاب کنند؛ چرا که دیگر هیچ توجیهی برای ائتلاف سعودی بعد از کشتار این کودکان باقی نمانده است». به گزارش صندوق کودکان سازمان ملل، از زمان آغاز جنگ میان نیروهای طرفدار دولت و نیروهای حوثی در سال 2015، حدود 2500 کودک کشته و 3600 کودک مجروح شده‌اند(۷). 
مقامات بلندپایه کشورهای مختلف نیز خواستار برخورد صریح و فوری با عاملان این جنایت شدند. در این خصوص سوئد، بولیوی، هلند، پرو و لهستان برگزاری نشست غیر‌علنی شورای امنیت را برای بررسی تحولات صعده خواستار شدند. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان، ضمن ابراز همدردی با بازماندگان قربانیان این جنایت جنگی از مجامع بین‌المللی و حقوق بشری خواست به هر طریق ممکن مانع استمرار این جنایات از سوی کشورهای مهاجم به یمن شوند. وزارت خارجه سوریه نیز حمله به اتوبوس کودکان یمنی را نشان‌دهنده ماهیت وحشی و خون‌ریز رژیم سعودی دانست و تاکید کرد، تجاوزگری عربستان در برابر اراده پولادین ملت یمن شکست خواهد خورد. حزب‌الله لبنان نیز جنایت جدید ائتلاف عربی در هدف قرار‌دادن اتوبوس حامل کودکان دانش آموز را به شدت محکوم کرد. حزب‌الله لبنان اعلام کرد: «جنایت‌های شنیعی که ائتلاف متجاوز عربی، به رهبری آمریکا در صعده یمن مرتکب شد را به شدت محکوم می‌کنیم.»
روسیه نیز به حادثه شهادت غیرنظامیان یمنی در صعده واکنش نشان داد؛ وزارت خارجه این کشور ضمن ابراز نگرانی شدید نسبت به این حادثه، خواستار آغاز تحقیقات فوری درباره آن شد. در عین حال، ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا - سه نفر از پنج عضو دائمی شورای امنیت- از ائتلاف سعودی در عملیات نظامی خود حمایت کردند، اما نگرانی‌های خود را نسبت به تلفات سنگین غیرنظامیان ابراز داشتند. در این رابطه، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با خودداری از محکوم‌کردن این جنایت، عربستان را «شریک راهبردی» آمریکا خواند و و تنها از ریاض خواست درباره این حمله تحقیق کند. هدر نائورت، اظهار داشت، هنوز جزئیاتی از این حادثه دریافت نکرده و منابع خبری آنها نیز در منطقه حضور ندارند تا بتوان صحت و سقم این حادثه را تحلیل کرد. وی ادامه داد: «البته همیشه تلفات انسانی برای ما اهمیت داشته و از دو طرف می‌خواهیم به حقوق شهروندان احترام بگذارند». سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بدون توجه به عامل این جنایت که ائتلاف سعودی است، از عربستان خواست تا تحقیقات کامل و جامعی نسبت به این حادثه انجام دهد.
این موضع‌گیری در شرایطی است که خبرگزاری CNN در گزارشی که روز 14 اوت منتشر نمود، تایید کرد که یک بمب استفاده شده توسط ائتلاف تحت رهبری سعودی در حمله هفته گذشته، توسط ایالات‌متحده تامین شده بود. طبق این گزارش، کارشناسان نظامی با یافتن بقایای بمب استفاده شده به این خبرگزاری گفته بودند، در حمله روز جمعه از یک بمب هدایت لیزری 227 کیلوگرمی مارک 82 استفاده شده است. بمب مارک ۸۲ در اصل یک بمب سقوط آزاد هوا پرتاب است. این بمب عضوی از خانواده بمب‌های چند منظوره مارک ۸۰ و ساخت شرکت "لاکهید مارتین" آمریکا به حساب می‌آید که در چند دهه اخیر در حجم زیادی توسط نیروهای مسلح آمریکا و همچنین متحدان این کشور در جنگ‌های مختلف استفاده شده است. به گفته این کارشناسن آمریکا با این اقدام در حال تهیه بمب برای کشتار کودکان یمنی است(۸). 
گفتنی است، این جنایت در حالی صورت گرفته که در روزهای گذشته نیز جنگنده‌های ائتلاف عربی یک بیمارستان و بازار ماهی فروشان بندر حدیده را بمباران کردند که در جریان آن 52 غیرنظامی کشته و بیش از 100 تن دیگر زخمی شدند. به گفته کارشناسان، یمن اکنون با بدترین بحران انسانی در جهان رو‌‌به‌رو است؛ طبق اعلام سازمان ملل متحد بیش از 22 میلیون نفر جمعیت این کشور - سه چهارم کل جمعیت – ناامیدانه نیاز به کمک غذایی و حفاظت دارند. 8.4 میلیون نفر نیز در معرض گرسنگی شدید قرار دارند. همچنین گفته شده 15 میلیون یمنی به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. گذشته از آن در سه سال گذشته، بیش از 10 هزار غیرنظامی جان خود را از دست داده‌اند؛ و 40 هزار نفر دیگر زخمی شده‌اند؛ از این تعداد حدود 6 هزار و 670 نفر کودک بوده‌اند؛ چیزی در حدود50 هزار و 500 خانوار نیز آواره شده‌اند. باید گفت، آنچه را که سازمان ملل به عنوان بدترین بحران بشردوستانه کنونی در جهان مطرح می‌کند، اکنون به حال خود رها شده است(۹). 

1- https://aawsat.com/english/home/article/1358161/arab-coalition-strikes-houthis-responsible-jizan-ballistic-attack?amp
2- https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2018-08-09/statement-attributable-spokesman-secretary-general-yemen
3- http://www.xinhuanet.com/english/2018-08/11/c_137382209.htm
4- https://www.reuters.com/article/us-yemen-security/dozens-killed-including-children-on-a-bus-in-yemen-air-strikes-idUSKBN1KU12U
5- https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=23439&LangID=E
6- https://www.theguardian.com/world/2018/aug/09/dozens-dead-in-yemen-as-bus-carrying-children-hit-by-airstrike-icrc
7- https://reliefweb.int/report/yemen/unicef-chief-horrified-air-strike-hit-school-bus-northern-yemen
8- https://edition.cnn.com/2018/08/13/middleeast/yemen-children-school-bus-strike-intl/index.html
9- https://edition.cnn.com/2018/08/13/middleeast/yemen-children-school-bus-strike-intl/index.html

مرضیه عزیزیان

پژوهشگر مسایل حقوق بشر