مروری بر واکنش‌های بین‌المللی در مورد قتل خاشقجی؛ آیا حقوق بشر قربانی می شود؟

اعتراف عربستان به کشته‌شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی در روز 2 اکتبر و در سفارت این کشور در استانبول، آن هم پس از دو هفته تکذیب و اظهار بی‌اطلاعی، واکنش‌های متفاوتی را در سراسر جهان به همراه داشت. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در نخستین موضع‌گیری خود از تدابیر جدی علیه عربستان خبر داد؛ با این حال هر‌بار تاکید نمود که تحریم‌های احتمالی علیه ریاض به قراردادهای تسلیحاتی چندین میلیارد دلاری میان دو کشور خدشه وارد می‌کند. وی تحقیقات عربستان پیرامون این قتل را معتبر دانست و دستگیری مظنونان این حادثه را "اولین قدم بزرگ" نامید. ترامپ وجود هر نوع فایل صوتی یا تصویری در رابطه با قتل خاشقجی را منکر شد و افزود که قصد دارد با شاهزاده سعودی، محمد بن‌سلمان، در این رابطه صحبت کند(۱). این در حالی است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در یک سخنرانی تلویزیونی، از واگذاری فایل صوتی این حادثه به مقامات عربستان، آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس خبر داد(۲).

ترامپ همچنین تاکید کرد، به احتمال زیاد محمد بن‌سلمان از طرح قتل خاشقجی اطلاعی نداشته است(۳). این موضع‌گیری ترامپ در شرایطی است که روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی به تاریخ 17 نوامبر اعلام کرد، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) به این نتیجه رسیده که «محمد بن‌سلمان»، دستور ترور «جمال خاشقجی» را صادر کرده بود. به گفته واشنگتن‌پست، این گزارش می‌تواند تلاش دونالد ترامپ را برای حفظ رابطه خود با یک متحد نزدیک متوقف نماید(۴).
در‌میان کشورهای اروپایی، مقامات ترکیه همواره اذعان داشتند که از همکاری دولت عربستان در این پرونده به طور فزایندهای ناامید هستند. ادوغان تاکید دارد، دستور قتل خاشقجی ازسوی بالاترین سطوح دولت عربستان صادر شده است. مقامات فرانسه نیز قتل جمال خاشقجی را محکوم کرده و خواستار شفاف‌سازی در مورد شرایط مرگ وی و همه مسئولان این ماجرا شدند. وزارت خارجه فرانسه اعلام کرد اگرچه تایید مرگ خاشقجی نخستین گام به سوی حقیقت است، اما انجام یک تحقیق کامل و دقیق برای مشخص‌شدن مسئولان این ماجرا و پاسخگو بودن آنها ضروری است.
آنگلا مرکل نیز ضمن محکومیت مرگ خاشقجی اطلاعات منتشر شده در مورد شرایط مرگ وی را ناکافی دانست. وزارت خارجه انگلیس هم با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد، این اقدامی وحشتناک است و عاملان آن باید حساب پس بدهند. مارک روت، نخست‌وزیر هلند، خواستار تحقیقات بیشتر در این زمینه شد. وی در جمع خبرنگار گفت تردید‌های بسیاری در مورد مسائل گوناگون وجود دارد. چه اتفاقی افتاد؟ خاشقجی چگونه مرد؟ چه کسی مسئول است؟ دولت اسپانیا نیز با حمایت از این درخواست اعلام کرد، از اطلاعات جدیدی که توسط ریاض منتشر شده ناامید شده است. همچنین فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواستار تحقیقاتی کامل، معتبر و شفاف شد(۵).
در‌میان کشورهای عربی نیز، بحرین و امارات متحده عربی اعلام کردند که به طور کامل از روند تحقیقات عربستان در پرونده خاشقچی حمایت می‌کنند. خبرگزاری رسمی امارات متحده عربی اظهار داشت که برخورد عربستان سعودی از زمان تاسیس با مخالفان عادلانه بوده و تردید نکنید که در این پرونده نیز قانون را اعمال خواهد کرد. بحرین هم از تصمیمات پادشاه عربستان در این زمینه تقدیر کرد. مقامات بحرینی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند، عربستان همچنان کشور عدالت و ارزش‌های بنیادی خواهد بود. وزارت امور خارجه مصر اعلام کرد که این تحقیقات صورت پذیرفته تعهد و اشتیاق پادشاهی عربستان را برای پیدا‌کردن حقیقت این حادثه نشان می‌دهد. یوسف بن‌احمد‌العثیمین، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی، شفافیت رفتار دولت عربستان را ستود. وی خاطرنشان کرد، دستگاه قضایی عربستان دارای یکپارچگی و استقلال است، و قضاوت‌های منصفانه‌ای صادر خواهد کرد(۶).
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز به عنوان یک مقام عالی‌رتبه ایرانی، در واکنش به قتل جمال خاشقجی، آن را "قتلی سازمان‌یافته" خواند که بدون "حمایت آمریکا" امکان‌پذیر نبوده است. وی تاکید کرد، این ابر‌قدرت اجازه نمی‌دهد که دادگاه‌هایی که علیه جنایت بشری در جهان وجود دارند، علیه عربستان وارد عمل شود (۷)
از سوی دیگر آنتونیو گوترش دبیر‌کل سازمان ملل متحد ضمن ابراز تاسف از این ماجرا خواستار تحقیقات عمیق و شفاف در این زمینه شد. همچنین آگنس کالامارد، گزارشگر ویژه اعدام‌های غیرقانونی سازمان ملل، در واکنش به اعتراف عربستان به کشته‌شدن خاشقجی اعلام کرد، توضیح عربستان در مورد اعدام خودسرانه این روزنامه‌نگار قابل قبول نیست. وی افزود: «نباید هیچ دولتی توضیح عربستان را بپذیرد و مسأله مشارکت ریاض برای شروع تحقیقات در خصوص پرونده قتل خاشقجی را قبول کند؛ ما نیازمند یک تحقیقات موثق، شفاف و پاک هستیم تا قاتلان خاشقجی و مغز متفکر این پدیده مشخص شود»(8).
عفو بین‌الملل نیز در تاریخ 15 نوامبر در پاسخ به گزارش دادستانی کل عربستان که خواستار اعدام پنج تن از ۲۱ فرد متهم به دست داشتن در قتل خاشقجی شده بود، باصدور بیانیه‌ای اعلام کرد، تحقیقات دادستانی کل عربستان «فاقد اعتبار» است و نیاز به تحقیقات مستقل و بین‌المللی دارد. این سازمان خواستار تحقیقات مستقلی در این باره شد. عفو بین‌الملل تاکید کرد، عربستان به‌طور معمول قوانین سختگیرانه‌ای علیه مخالفان صلح‌آمیز در داخل قلمرو خود بکار می‌برد و آنها را در خارج از کشور نیز دستگیر می‌کند؛ اما ناپدید‌شدن اجباری - و در حال حاضر ترور –یکی از شهروندان این کشور زنگ خطر جدی نقض حقوق بشر را به صدا درآورده است(9)
دیدهبان حقوق بشر نیز با "وحشیانه" خواندن قتل خاشقجی خواستار تحقیقاتی مستقل در این خصوص شد و تأکید کرد، ائتلاف عربستان در یمن بارها حقوق بشر را زیر پا گذاشته است. این سازمان از کشورهای دنیا خواست که تبرئه‌شدن عربستان از این «جنایت» را نپذیرند(10)
سازمان خبرنگاران بدون مرز نیز باصدور بیانیه‌ای توقف تجارت با عربستان را خواستار شد. این نهاد تاکید کرد، هرگونه تلاش برای دست کشیدن از اعمال فشار بر عربستان و پذیرش سیاست‌های مصالحه‌جویانه در این پرونده، منجر به صدور مجوز برای کشتن به این پادشاهی می‌گردد(۱۱).
در حال حاضر افشای این جنایت، مقامات کشورهای غربی که خواستار حفظ روابط مستحکم خود با عربستان، به عنوان بازار برتر فروش سلاح و به زعم خود منبع ثبات در خاورمیانه هستند را وادار به پاسخگویی خواهد کرد. تحلیلگران بر این باورند دور جدید تحریمهای ایران، واکنش به کشتار خاشقجی را پیچیده‌تر کرده است؛ آنها اذعان دارند، باتوجه به تحریم نفتی و تجاری ایران و نیاز غربی‌ها به پویایی بازارهای جهانی نفت، اقدامات تنبیهی علیه جنایات عربستان مورد تردید قرار می‌گیرد(۱۲)

مرضیه عزیزیان 

پژوهشگر مسایل حقوق بشر

1- https://www.npr.org/2018/10/20/659132171/world-reacts-with-skepticism-to-saudi-confirmation-of-jamal-khashoggis-death
2- https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/jamal-khashoggi-latest-recording-killing-murder-turkey-saudi-arabia-erdogan-britain-a8627636.html
3- https://www.npr.org/2018/10/20/659132171/world-reacts-with-skepticism-to-saudi-confirmation-of-jamal-khashoggis-death
4- https://www.washingtonpost.com/world/national-security/cia-concludes-saudi-crown-prince-ordered-jamal-khashoggis-assassination
5- https://www.theguardian.com/world/2018/oct/27/jamal-khashoggi-killing-what-we-know-and-what-will-happen-next
6- https://www.npr.org/2018/10/20/659132171/world-reacts-with-skepticism-to-saudi-confirmation-of-jamal-khashoggis-death
7- https://fa.euronews.com/2018/10/24/iran-s-rouhani-says-saudi-arabia-assassinated-khashoggi-under-protection-of-the-usa
8- https://sputniknews.com/middleeast/201810261069223190-saudi-arabia-un-khashoggi-case-investigaiton/
9- https://www.albawaba.com/news/amnesty-khashoggi-murder-would-set-abysmal-new-low-saudi-arabia-1196752
10- https://www.hrw.org/news/2018/11/15/un-investigation-would-offer-true-path-justice-jamal-khashoggi
11- http://www.thejakartapost.com/news/2018/10/20/dont-give-s-arabia-licence-to-kill-reporters-without-borders-.html
12- https://www.voanews.com/a/analysts-sanctions-on-iran-complicating-response-to-khashoggi-killing/4646559.html