نگاهی گذرا به وضعیت مهاجر ان افغانستانی در ایران به بهانه روز جهانی مهاجران

مقدمه
امروزه موضوع مهاجرت در جهان توجه زیادی را به خود جلب کرده است و ترکیب عناصری چون غیرقابل پیش‌بینی بودن، اضطرار و پیچیدگی در چالش‌ها و دشواری‌های مهاجرت بین‌المللی، این امر را به اقدامات هماهنگ و جمعی میان کشورها و مناطق درگیری در این موضوع نیازمند کرده است. از سوی دیگر مشکلات و مشقاتی که مهاجرین به امید یافتن زندگی بهتر متحمل می‌شوند نیز توجه بیش از پیش مجامع بین‌المللی را می‌طلبد. از این رو، با توجه به افزایش روزافزون آمار مهاجرت، سازمان ملل متحد در سال 2000 میلادی، هجدهم دسامبر را به عنوان روز جهانی مهاجران نام‌گذاری نمود . در حقیقت در چنین روزی در سال 1990، مجمع عمومی سازمان ملل متحد کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق تمامی کارگران مهاجر و خانواده آنها را به تصویب رسانید. از این رو این تاریخ از یک سو یادواره‌ایست برای احترام به میلیون‌ها نفری که کشور خود را به امید یافتن زندگی بهتر ترک نموده‌اند و از سوی دیگر تلنگریست به کشورهای مختلف و سازمان‌های ذی‌صلاح تا در جهت یافتن راه‌حل‌های پایدار برای مشکلات این افراد گام بردارند.
در این خصوص، سازمان ملل متحد به طور فعال در این حوزه با هدف ایجاد گفتمان و تعامل بیشتر در کشورها و مناطق مختلف، همچنین ایجاد فرصت های تبادل تجربه و همکاری‌های مؤثر نقشی تسهیل‌کننده بازی می‌کند. در این راستا، در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۶ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اولین اجلاس سران خود در مورد جنبش‌های بزرگ پناهندگان و مهاجران برای ترویج حفاظت از پناهندگان و مهاجران، مجموعه‌ای از تعهدات را اتخاذ کرد. این تعهدات که با نام "بیانیه نیویورک برای پناهندگان و مهاجران" شناخته می‌شود، اهمیت نظام حفاظت بین‌المللی را برجسته ساخته و نشان دهنده تعهد کشورهای عضو به تقویت و ارتقای سازوکارهای محافظت از مهاجران است. همچنین این اعلامیه سنگ بنایی شد برای اتخاذ دو قرارداد جدید جهانی در سال ۲۰۱۸ میلادی، یعنی قرارداد جهانی پناهندگان و قرارداد جهانی برای مهاجرت امن، مرتب و منظم.

مهاجران افغانستانی در ایران
حضور مهاجران و پناهندگان در ایران قدمتی تاریخی دارد؛ اما با پیروزی انقلاب اسلامی و تسلط سیاست درهای باز در پذیرش مهاجران و آوارگان، این کشور تقریباً به طور دائم میزبان حداقل دو میلیون مهاجر و پناهنده بوده و در دوره‌هایی این رقم به بیش از چهار میلیون نفر بالغ شده است. اکثریت این مهاجران ساکن در جمهوری اسلامی ایران را افغانستانی‌هایی تشکیل می‌دهند که در اوایل دهه 1360 وارد کشور شده‌اند. در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران میزبان یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های مهاجران و پناهنده در جهان شامل پناهندگان و مهاجران افغانستانی است که نزدیک به چهار دهه در این کشور اقامت داشته‌اند. براساس گزارش‌های رسمی منتشر شده توسط اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران در ماه می سال 2015 میلادی، تعداد کل پناهندگان ثبت شده برابر با 979،410 نفر می‌باشد. از این تعداد 951،142 نفر را پناهندگان افغان و 28،268 نفر را پناهندگان عراقی تشکیل می‌دهند. این درحالیست که میزان مهاجران در کشور تقریباً دوبرابر پناهندگان است، یعنی رقمی بالغ بر دو میلیون نفر. آمار غیررسمی در سال 2019 نیز کم و بیش همین آمار و ارقام را تأیید می‌کند.
هرچند در واقعیت، زندگی مهاجران و پناهندگان افغانستانی ساکن در ایران از یک درهم تنیدگی گسترده و در همان حال پراکندگی وسیع در یک گستره شهری و روستایی غالب مناطق ایران برخوردار است، اما با توجه به تفاوت در طبیعت تعریف پناهندگی و مهاجرت، و نیز آمار بالای مهاجرین حاضر در ایران به نسبت پناهندگان، موضوع مهاجران افغانستانی از دو حیث حائز اهمیت می‌نماید؛ از یک سو، این افراد شامل کمترین کمک‌های دریافتی بین‌المللی می‌شوند و از سوی دیگر وضعیت معیشتی آنها با توجه به شرایط تحریمی و عدم توجه کافی روز به روز رو به وخامت می‌رود.

توصیه‌ها
تفاوت موجود میان شرایط اقتصادی کشورهای مبدأ و مقصد، جاذبه‌های کشور مقصد، عوامل محدود کننده مهاجرت‌های قانونی و توسعه روزافزون شبکه‌های قاچاق انسان عواملی هستند که علاوه بر افزایش رقم مهاجرت غیرقانونی، به طور مؤثر باعث افزایش قاچاق انسان می‌شوند. گسترش تحریم‌های آمریکا علیه ایران، شرایط زندگی را برای مهاجران افغانستان مشکل‌تر نموده و در نتیجه بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، آنها تمایل بیشتری به مهاجرت به دیگر کشورها از جمله کشورهای اروپایی پیدا کرده‌اند. با بکار بستن تدابیر پلیسی محض نیز نمی‌توان بر این مشکل فائق آمد و برقراری کنترل‌های شدیدتر و تدابیر خشونت‌آمیز حتی ممکن است نتیجه معکوس داشته و ضمن از دست رفتن کنترل پدیده مهاجرت، موجب وابستگی هرچه بیشتر مهاجران به شبکه‌های قاچاق انسان ‌شود. از سوی دیگر اتخاذ سیاست‌های مؤثر و تأمین امنیت سیاسی و اقتصادی در داخل افغانستان می‌تواند در کنترل این مهاجرت افسار گسیخته نقش داشته باشد. جوامع به تنهایی قادر به مبارزه با مشکل مهاجرت نبوده و نیاز به یک روش و مکانیسم همکاری بین اجتماعات مختلف وجود دارد. در همین راستا ارائه کمک‌های فنی و مالی در چارچوب کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی مهاجرت می‌تواند گامی در جهت رفع مشکلات مهاجرت و قاچاق انسان باشد که در مناطقی که درگیر این معضلات می‌باشند بیش از پیش احساس می‌شود. در صورت عدم توجه به این مسئله گسترش قاچاق انسان، و تسری مهاجرت غیرقانونی به دیگر کشورها از جمله مشکلاتی خواهد بود که بیش از ایران، مناطق دیگر را نیز مبتلا خواهد نمود.

تیم پژوهشی سازمان دفاع از قربانیان خشونت

1. A/RES/55/93
2. International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families (A/RES/45/158)