نگاهی اجمالی به وضعیت حقوق بشر در روز جهانی حقوق بشر

روز جهانی حقوق بشر، که هر سال در ۱۰ دسامبر برگزار می‌شود، یادآور تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ است؛ سندی که در بحبوحه پیامدهای ویرانگر جنگ جهانی دوم، بمب‌های اتمی و رکود اقتصادی، نوید دنیایی بر پایه احترام به حقوق ذاتی انسان‌ها را می‌داد. اما با گذشت بیش از هفت دهه از این رویداد، نقض حقوق بشر و جنایت‌های جمعی علیه بشریت همچنان در سراسر جهان ادامه دارد. در سال جاری، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در پیام خود به مناسبت این روز، جهان را با واقعیتی تلخ مواجه کرد. او اظهار داشت که حقوق بشر همچنان در بسیاری از نقاط دنیا مورد تعرض قرار گرفته است. گوترش تأکید کرد که ده‌ها میلیون نفر همچنان در چرخه فقر، گرسنگی، و فقدان دسترسی به آموزش و خدمات بهداشتی گرفتارند، در حالی که هنوز از پیامدهای همه‌گیری کرونا بهبود نیافته‌اند. او همچنین به گسترش نابرابری‌ها، تشدید درگیری‌ها، و نادیده‌گرفتن عمدی قوانین بین‌المللی اشاره کرد و هشدار داد که تضعیف یک حق بشری می‌تواند همه حقوق دیگر را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد.
در سال گذشته، نقض حقوق بشر در بسیاری از کشورهای جهان شدت بیشتری یافته است.
در نزاع میان اسرائیل و فلسطین که اکنون وارد هفتاد و هشتمین سال خود شده، وقایع پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به یکی از فاجعه‌بارترین فصل‌های این درگیری تبدیل شد. پانزده ماه بمباران مداوم مناطق مسکونی، مدارس و بیمارستان‌ها توسط ارتش اسرائیل در نوار غزه به کشته شدن بیش از ۴۵ هزار نفر منجر شد که ۳۴ درصد آن‌ها کودکان زیر ۱۴ سال بودند. این خشونت‌ها غزه را به منطقه‌ای غیرقابل سکونت تبدیل کرده و به آن لقب "گورستان دسته‌جمعی کودکان" داده‌اند. اسرائیل که پیش‌تر از سوی گزارشگر ویژه سازمان ملل و برخی کشورها به نسل‌کشی و جنایات جنگی متهم شده بود، در ۲۱ نوامبر ۲۰۲۴ توسط دیوان کیفری بین‌المللی در لاهه محکوم و حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، یوآو گالانت، وزیر دفاع سابق او صادر شد.
در افغانستان، با بازگشت طالبان به قدرت، نقض گسترده حقوق بشر به‌ویژه در مورد زنان و دختران همچنان ادامه دارد. آنان از حق تحصیل، کار و آزادی‌های اولیه محروم هستند. در میانمار نیز نقض گسترده حقوق بشر از جمله جنایات علیه بشریت، قتل، بازداشت‌های خودسرانه و تخریب زیرساخت‌های غیرنظامی، دادستان دیوان کیفری بین‌المللی را واداشت تا در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴ حکم بازداشت مین آنگ هلینگ، فرمانده نیروهای نظامی میانمار، را به دلیل جنایات علیه اقلیت روهینگیا و تبعید بیش از ۷۰۰,۰۰۰ نفر به بنگلادش صادر کند.
نقض حقوق بشر در کشورهایی چون کنگو، سودان، کره شمالی، هند، ترکیه، عراق، عربستان سعودی، سوریه، مصر، تونس، الجزایر، کوبا، ونزوئلا، نیکاراگوئه، بوروندی، بورکینافاسو همچنان ادامه دارد. حتی در کشورهای مانند ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی که انتظار بیشتری برای رعایت حقوق بشر از آن‌ها می‌رود، این حقوق به‌طور کامل رعایت نمی‌شود. با افزایش قدرت راست‌گرایان در اروپا و پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، نگرانی‌ها درباره وخامت وضعیت حقوق بشر در این کشورها بیشتر شده است.
وضعیت کنونی حقوق بشر در جهان نشان‌دهنده نیاز فوری به اقدامات جمعی و جدی است. درگیری‌های مسلحانه، جاه‌طلبی‌های سیاسی، نژادپرستی، تبعیض، بیگانه‌هراسی، نسل‌کشی و تغییرات آب‌وهوایی، همچنان آسیب‌پذیری جوامع را تشدید می‌کنند. امروزه یک چهارم جمعیت جهان در مناطق درگیر زندگی می‌کنند و در چرخه‌های رنج و ویرانی گرفتارند که ناشی از کاهش احترام به قوانین بین‌المللی است. متأسفانه، برخی از کشورهایی که خود را مدافع حقوق بشر می‌دانند، با ابزارسازی سیاسی این اصول ارزشمند، نه‌تنها نقض‌ها را تشدید می‌کنند، بلکه اعتبار چارچوب حقوق بشری را نیز زیر سؤال می‌برند. این رویه، به‌ویژه در برخی کشورهای غربی، به یکی از عوامل کلیدی در افزایش بحران‌های کنونی تبدیل شده است.
در چنین شرایطی، سازمان‌های حقوق بشری باید تلاش‌های نظارتی خود را تقویت کنند و حمایت‌های مالی و سیاسی بیشتری برای دفاع از حقوق قربانیان جذب نمایند. جامعه جهانی نیز مسئولیتی مشترک در پیشگیری از تشدید بحران‌ها و تضمین عدالت و پاسخگویی دارد. راه پیش‌رو نیازمند هوشیاری در برابر دورویی و سیاسی‌سازی حقوق بشر است، تا بار دیگر بر جهان‌شمولی و تفکیک‌ناپذیری این اصول تأکید شود و چارچوب حقوق بشری به‌عنوان ستون اصلی صلح و امنیت جهانی حفظ گردد.
این گزارش تنها بخشی از چالش‌های موجود را بازتاب می‌دهد. پرداختن به این مسائل با تعهدی بی‌وقفه، نه‌تنها یک وظیفه اخلاقی است، بلکه پیش‌شرطی برای ساختن جهانی عادلانه‌تر و تضمین کرامت و عدالت برای همه انسان‌ها است.