تصاویر ماهواره‌ای برای کمک به فعالیت‌های حقوق بشری

سنجش از راه دور و یا تصویربرداری ماهواره‌ای در آن زمان نوعی جاسوسی به شمار می رفت. البته آن چه مسلم است، ‌این است که هر تحول و پیشرفت علمی جدید باید در قالب نظم حقوقی ملی، فراملی و یا بین‌المللی قانونمند شود تا بتوان ازآن استفاده مفید را در فعالیت‌های مختلف برد. استفاده از تصاویر ماهواره برای کمک به فعالیت‌های حقوق بشری یکی از ‌این موارد است که از تکنولوژی جدید استفاده بهینه می‌شود.
تصاویر ماهواره‌ای نقش حیاتی در کمک به اثبات و تأیید سایر منابع اطلاعاتی در خصوص حقوق بشر دارد ، به عبارت دیگر تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند در اثبات و یا عدم اثبات وقوع نقض حقوق بشر در کنار سایر منابع اطلاعاتی از جمله شهادت شهود، نقشی مثمر ثمر ‌ایفا کند. دفتر حقوق بشرسازمان ملل متحد با همکاری بخش آموزش برنامه کاربردی ماهواره‌های سازمان ملل امیدوار است که بتوانند استفاده از تکنولوژی برای فعالیت‌های حقوق بشری را هر چه سریعتر گسترش دهد.
استفاده از تصاویر ماهواره‌ای برای دفاع و توسعه حقوق بشر
در ابتدا لازم است به ‌این نکته پرداخت که از طریق ماهواره به چه تصویری می‌توان دست یافت ؟ به طور کلی تصاویری که توسط ماهواره‌ها گرفته می‌شوند، دارای جزییات با وضوح بالا نیستند بلکه ‌این تصاویر اطلاعات کلی مانند تغییرات اکوسیستمی، جابه‌جایی جمعیت، استفاده از منابع طبیعی، تغییرات زمین و.. را نشان می‌دهد. با این حال تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند به عنوان یک ابزار اندازه‌گیری برای نظارت بر حقوق اساسی اقتصادی و اجتماعی انسان عمل کند. به طور کلی چالش‌های بسیاری برای تفسیر یک تصویر ‌ایستا و ثابت وجود دارد ولی وقتی در طی زمان تصاویر قبل و بعد ازحادثه و یا وقوع نقض حقوق بشر در کنار هم قرار می‌گیرد، اطلاعاتی که به دست می‌آید بسیار ارزشمند است و می‌تواند در پرده برداشتن از واقعیتی که رخ داده است، کارگشا باشد.
در ادامه به چند نمونه از مواردی که در آن تصاویر ماهواره‌ای ممکن است به دفاع و ترویج حقوق بشر کمک کند، پرداخته می‌شود:
گورهای دسته جمعی
شاید اولین مورد در استفاده از تصاویر هوایی برای مسائل حقوق بشر به شناسایی گور دسته جمعی باز می‌گردد. پس از نسل‌کشی بوسنی، نشان داده شده است که چگونه تصاویر ماهواره می‌تواند برای شناسایی شخم خوردن تازه یک بخشی از زمین قرار گیرد.
جرم و جنایت
از جمله مهم‌ترین موارد نقض حقوق بشر که می‌توان از طریق تصاویر ماهواره‌ای به اثبات آن پرداخت، شناسایی وقوع جرم وجنایت است که ازلحاظ جغرافیایی با استفاده از تصویربرداری ماهواره‌ای می‌توان بر آن نظارت کرد. به عنوان مثال اخیرا از طریق تصاویر ماهواره‌ای ثابت شده است که عربستان در یمن از بمب‌های خوشه‌ای استفاده کرده است. از طریق تحلیل تصاویر ماهواره‌ای ثابت شده که‌این بمب‌ها به کشتزارهایی در استان صعده اصابت کرده‌اند. ین بمب‌ها بعد از سقوط، منفجر می‌شوند و خطر طولانی‌مدت برای زندگی غیرنظامیان به شمار می‌روند. بمب‌های خوشه‌ای براساس معاهده مورد امضای 116 کشور در سال 2008 ممنوع است.همچنین کشف محل بازداشتگاه‌های پنهانی نیز از دیگر قابلیت‌های تصاویر ماهواره‌ای است. اخیرا یک کمیسیون تحقیق سازمان ملل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای اریتره، از وجود بازداشتگاه‌های پنهانی موجود در این کشور پرده برداشت.
درگیری‌ها و منازعات
در حال حاضر رشد دسترسی به اطلاعات و گسترش ارتباطات و رسانه‌های تحت پوشش، کمک کرده است که درگیری‌ها و منازعات در سراسر جهان مورد توجه جامعه بین ‌المللی قرار گیرد. درگیریا غلب درظرف چند روز یا حتی چند ساعت تشدید می‌شود و به همین دلیل برای امدادرسانی یا مقابله، نیاز به اطلاعات به روز در مکان فیزیکی‌ای که انسان‌ها در آن هستند، می‌باشد. به عنوان مثال برخی از اعدام‌های دسته‌جمعی در عراق توسط داعش با تصاویر ماهواره‌ای ردگیری شد. تحلیل برخی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد که عناصر مسلح داعش پس از تسلط بر شهر تکریت در 11 ماه ژوئن 2015، دست به اعدام دسته‌جمعی در تکریت زده و حدود 160 تا 190 مرد را حداقل در دو مکان بین 11 تا 14 ژوئن اعدام کرده‌اند.

جوامع بومی
جوامع بومی بیش از هر گروه اجتماعی دیگر شیوه‌های فرهنگ زندگی‌شان به محیط زندگی و حقوق بشر وابسته است. به عبارتی می‌توان گفت که جوامع بومی قربانیان بهره‌برداری ناصحیح ازسرزمین‌های طبیعی خود هستند که به ‌دلیل به دست آوردن بیشترین سود توسط سایر جوامع رخ داده است. بررسی تصاویر ماهواره به روشنی داده‌هایی را مبنی بر تغییر پوشش جنگلی، آبراه‌ها و سایر منابع طبیعی در اثر سیاست‌های تجاری و نفوذ فیزیکی به سرزمین‌های بومی و در نتیجه کاهش کیفیت زندگیاین افراد در اختیار قرار می‌دهد.

پراکندگی جمعیت
پراکندگی جمعیت به معنی توزیع فیزیکی انسان در یک قلمرو جغرافیایی است. نظارت بر پراکندگی شهری از طریق تصویربرداری ماهواره‌ای می‌تواند تعدادی از مسائل که به طور مستقیم به حقوق بشرمربوط می‌شود را تحت تاثیر قرار دهد.
به‌طور کلی می‌توان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای جابه‌جایی‌های جمعیت را نظاره کرد. توانایی تصاویر ماهواره‌ای برای ردیابی لحظه به لحظه حرکات جمعیت انسانی و یا توانایی برای بررسی حرکات جمعیت در طی درگیری‌ها کمک شایانی در اقدام برای حفظ حقوق بشر می‌کند. به عنوان مثال اخیرا تصاویر ماهواره‌ای گرفته شده از‌ یک منطقه ساحلی مسلمان‌نشین در ایالت راخین میانمار نشان می‌دهد که در طول یک هفته خشونت همه خانه‌های‌ این ناحیه به خاکستر تبدیل شده است. پس از آن مشخص شد بیش از 811 منزل مسکونی فقط در منطقه «کیاک پیو» این ایالت با خاک یکسان شده و مسلمانان ‌این منطقه در حال مهاجرت از ‌این منطقه هستند.

زباله‌های سمی
آزادسازی زباله‌های سمی نگرانی‌های بین‌المللی بسیاری را متوجه خود ساخته و اغلب به طور مستقیم حقوق گروه‌های حاشیه‌نشین و آسیب پذیر را نقض می‌کند وآشکارا حق داشتن یک محیط زیست سالم را نیز از ساکنان می‌گیرد. در بسیاری از موارد مانند حمل و نقل زباله‌ها، نشت نفت، و یا انتشار کیسه‌های زباله می‌توان از تصاویر ماهواره کمک گرفت و از‌این طریق نظارت بهتری بر الگوهای زباله‌های سمی صورت داد و اطلاعات مفیدی برای جوامع آسیب پذیر به عنوان اولین پایه‌های حقوق بشر به دست آورد.
در مجموع،کاربردهای بالقوه از تصویربرداری ماهواره‌ای برای دفاع و ترویج حقوق بشر و محیط زیست متعدد هستند. تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند برای دفاع از حقوق مدنی و سیاسی و همچنین حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استفاده شود. با اینحال استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند به دلیل پیچیدگی تفسیر، مشکل نیز باشد؛ به ‌این معنی که دسترسی به داده‌های ارائه شده از طریق ‌این رسانه باید با نوعی از کمک‌های فنی با تفسیر، درک و استفاده از داده‌ها همراه شود. علاوه بر‌این، داده‌های ماهواره‌ای منوط به هزینه و فایده است. هزینه‌های بالای داده‌ها ممکن است استفاده از آن را محدود به آن دسته از موسسات که قادر به پرداخت هزینه‌هایی خاص باشند، بکند. در حالی که بسیاری از افراد، سازمان‌ها یا مدافعان حقوق بشر قادر به پرداخت ‌این هزینه‌ها نیستند. آنچه مسلم است، ‌این است که تصاویر ماهواره‌ای اطلاعاتی ارزشمند و قدرتمند، برای حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست ارایه می دهد. به‌نظر می‌رسد استفاده از آن باید تشویق شود و برای رفع مشکلات مربوط به هزینه‌های بالا مطالعاتی صورت پذیرد.

فرزانه مستوفی فر

کارشناس ارشد روابط بین الملل