حبس بدون عفو جایگزین اعدام

دکتر سعید صفاتیان که او هم مانند دیگران فقط خبر کوتاه رئیس‌ کمیسیون قضایی را خوانده است معتقد است تبعات اجتماعی مبارزه با مواد مخدر آنقدر دردناک و گاهی غیرقابل جبران است که هر راهکار و پیشنهادی برای‌ کنترل یا مقابله با این معضل برای‌ بهبود اوضاع باید مورد توجه قرار گیرد. البته او به اینکه طرح مجلس به این زودی بررسی یا در نهایت قانونی شود امیدوار نیست: «طرح در مرحله مقدماتی است و با توجه به نزدیکی به انتخابات و احتمالاً تغییرات نمایندگان بعید است که این تغییرات به نتیجه برسد.» 

آیا از جزییات طرح حذف اعدام از مجازات مبارزه با مواد مخدر آگاه هستید؟
جزییات آن هنوز مشخص نشده است و این طرح در مراحل ابتدایی است.

با این حال با حذف اعدام از مبارزه با مواد مخدر موافق هستید؟
بله، اما معتقدم همچنان این مجازات سنگین باید برای‌ جرائم سازمان‌یافته در مواد مخدر وجود داشته باشد. این مجازات باید برای‌ دو گروه از قاچاقچیان که به‌طور مسلحانه یا سازمان‌یافته و با هماهنگی بین‌المللی اقدام به این کار می‌کنند وجود داشته باشد.

آیا در مجمع تشخیص مصلحت نظام پژوهشی در مورد میزان بازدارندگی اعدام در مبارزه با مواد مخدر انجام شده است؟
من تاکنون پژوهشی در این مورد ندیده‌ام. اما آنچه مسلم است اینکه رشد فزاینده معضل مواد مخدر و شیوع آن نشان داده که اعدام با اینکه مجازات بسیار سنگینی است تغییری در شرایط ایجاد نکرده است. این به‌طور واضح در شاخص‌های مقابله با قاچاق دیده می‌شود. با اینکه اعدام در آن شاخص‌ها دیده شده اما در کاهش میزان قاچاق موثر نبوده است.

با این شرایط آن وقت حبس را در این مورد مناسب می دانید؟
حبس سنگین بله! حبسی که به عنوان جزای مناسب باشد و مجرم از قرار گرفتن در آن شرایط وحشت داشته باشد. حبس ابد یا حبس‌های سنگین که مجرم اجازه خروج از زندان را به هیچ عنوان ندارد یا حکم او به هیچ عنوان مشمول عفو نمی‌شود بهترین راه مقابله با جرائم قاچاق است.

این مجازات جدید نیست. هم‌اکنون هم مجازات زندان اجرا می‌شود چرا تاکنون این مجازات بازدارنده نبوده است؟
زندان باید درست اجرا شود اینکه مجرم مواد مخدر امکان خروج از زندان را دارد یا رای‌ باز است و در خارج از زندان کار می‌کند که برای‌ او تاثیری ندارد. زندانی مواد مخدری که حکم ۱۵ سال زندان می‌گیرد اما بعد از گذراندن هفت سال عفو و از زندان آزاد می‌شود عملاً انگار مجازات نشده است. زندان باید به معنای کامل کلمه حبس باشد.
در عین حال اعدام هم مجازات مناسبی برای‌ حذف یا ریشه‌کنی این معضل از جامعه نیست. اعدام قاچاقچی که بدون سازماندهی و بدون وابستگی به‌طور مثال هفت کیلوگرم تریاک وارد می‌کند نه تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه ده‌ها مشکل به اجتماع اضافه می‌کند. بارها دیده شده که بار فشار اجتماعی خانواده‌ای که سرپرست آن اعدامی مواد مخدر بوده آنقدر زیاد شده که پسر آن خانواده بار دیگر به همین دلیل بازداشت شده است. یعنی نه‌تنها معضل ریشه‌کن نشده بلکه به معضل اجتماع اضافه شده است.

اگر حبس جای اعدام بنشیند خیلی شرایط زندان‌ها با هم‌اکنون فرق می‌کند؟ زندانی مواد مخدر گاه در زندان فعالیت قاچاق خود را ادامه می‌دهد یا ارتباطات او با بیرون حذف نمی‌شود.
امکان تغییر وجود دارد. هم‌اکنون هم نهادهایی مثل سازمان بهزیستی در زندان‌ها به خوبی فعالیت می‌کنند. به هرحال باید در نظر داشته باشید که زندان برای‌ مبارزه با مواد مخدر عوارض کمتری از اعدام دارد و آنچه را که تاکنون برای‌ نظام هزینه‌بر بوده است کم می‌کند. با تغییر شرایط برای‌ جرائم موجود باید مجازاتی پیش‌بینی شود که بیش از جرم‌انگاری تبعات اجتماعی و بازخورد آن در جامعه مورد توجه قرار گیرد.

قاچاقچی که از اعدام نترسیده و به قول شما در روند صعودی این کار تغییری ایجاد نکرده چگونه از حبس ابد می‌ترسد و به فکر تکرار نکردن کار می‌افتد؟
حبس از اعدام بازدارندگی بیشتری دارد. برای‌ اینکه خیلی از این قاچاقچی‌ها به این فکر می‌کنند که خب فوقش مرگ یک بار است و تمام می‌شود. همین الان خیلی از آنها حاضر نیستند تا زمان اعدام در زندان بمانند. حبس طولانی‌مدتی که براساس آن به زندانی هیچ اجازه‌ای برای‌ خروج از زندان داده نمی‌شود تاثیر بازدارندگی‌اش بی‌نهایت بالاتر از اشد مجازات اعدام آن هم برای‌ یک بار است. قاچاقچی مواد مخدر باید بداند که راه برگشت ندارد و تا ابد حبس می‌شود.

اینقدر که به بازدارندگی مجازات حبس اطمینان دارید آیا در کشورهای دیگر که درگیر این مسائل هستند هم این راهکارجوابگو بوده؟
در اکثر کشورهایی که با موضوع قاچاق موادمخدر روبه‌رو هستند حبس ابد به عنوان بالاترین مجازات در نظر گرفته می‌شود و حتی در برخی موارد در کنار این مجازات محرومیت‌های اجتماعی نیز پیش‌بینی می‌کنند مثل حذف حق دریافت گذرنامه یا حذف حق دریافت گواهینامه. البته معمولاً مجازات برای‌ شرارت‌های سنگین مثل قاچاق مسلحانه و سازمان‌یافته بسیار سنگین‌تر است. یعنی در هیچ کجای دنیا قاچاقچی مواد مخدر عفو نمی‌شود و به سختی مجازات می‌شود.

اما در کشورهای دیگر راهی هم در کنار این مسیر طی می‌کنند که مثلاً مصرف‌کننده یا قاچاقچی خرد بار دیگر امکان بازگشت به جامعه را دارد و اصلاح می‌شود. آیا این سیستم در ایران پیش‌بینی شده یا برای‌ آن برنامه‌ریزی شده؟
سیستم‌های اجتماعی و نهادهای دولتی و مردمی که در راه مبارزه با مواد مخدر فعالیت می‌کنند سال‌هاست که به‌طور فعال با کمک سازمان زندان‌ها در زندان‌ها کلاس‌های آموزشی و حرفه‌ای برای‌ آنها برگزار می‌کنند. حتی تعدادی از آنها که به‌طور کامل ترک کردند و حرفه تخصصی را یاد گرفتند پس از خروج از زندان شغل پیدا کردند. اما خب به هر حال این مساله ممکن است فراگیر نباشد که به‌طور قطع با تغییر شرایط این موضوع هم امکان گسترش دارد.

چقدر امیدوار هستید که این طرح به زودی تبدیل به قانون و اجرایی شود؟
در این مجلس که امکان‌پذیر نیست. چون باید جزییات طرح پس از نگارش به نهادها و مراکز درگیر با موضوع ارسال و سپس جلسات متعدد بررسی و کارشناسی برگزار شود. بعد هم با توجه به انتخابات پیش‌رو باید دید که چه تغییراتی در مجلس پیش می‌آید. هرچند در هر صورت به نظرم این موضوع باید در مجمع تشخیص مصلحت نظام پیگیری و نهایی شود.

به غیر از این طرح آیا کل قانون مبارزه با مواد مخدر با توجه به تغییرات پیش‌رو بازنگری نمی‌شود؟
به‌طور قطع مواد 4، 5 و ۸ قانون باید تغییر کند. اما به‌طور کلی هم پیش‌بینی شده که بازنگری در قانون در دستور کار قرار گیرد.

 تجارت فردا/ اقتصاد اجتماعی