کودکان کار؛ محکوم به بزرگ شدن زودهنگام

به گزارش ایرنا،پدیده کودکان کار و کودکان خیابانی بسیار به هم نزدیک و گاه با یکدیگر هم پوشانی دارند؛ کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می شوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‎بهره می سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می کند.
بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه 250 میلیون کودک 5 تا 14 ساله در جهان محروم از کودکی می شوند؛ طبق این آمار 120 میلیون نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام وقت هستند که 61 درصد این کودکان در آسیا، 32 درصد در آفریقا و هفت درصد در آمریکای لاتین زندگی می کنند.
در حوزه اجتماعی زنان و کودکان آسیب پذیرترین اقشار جامعه هستند و حمایت از آنان می تواند از آسیب های احتمالی جامعه جلوگیری کند.
عوامل اجتماعی، فقر اقتصادی ، اعتیاد والدین، بدسرپرستی والدین و ضعف فرهنگی همه و همه از دلایلی است که از سوی متولیان امر به عنوان مهمترین عوامل شکل گیری پدیده کودکان خیابانی نام برده می شود .
پژوهشی اخیرا از سوی سازمان بهزیستی نشان داده است که بیشترین شمار کودکان خیابانی را کودکان شش تا 11 سال تشکیل می دهند که نشان دهنده این است که این کودکان از شانس یک زندگی رشد دهنده درکنار خانواده محرومند و فرصت رشد و تکامل را در کنار خانواده از دست می​دهند.
این پژوهش همچنین نشان می دهد که تعداد کودکان خیابانی غیر ایرانی در استان​های تهران، فارس، خراسان رضوی، بوشهر و اصفهان بیشتر از استانهای دیگر است
کارشناسان و صاحبنظران بر این اعتقادند که خیابانی بودن کودکان و کار آنان در خیابان تنها یک معضل مولد است و خود عاملی برای قرار گرفتن آنان در معرض انواع آسیب های اجتماعی دیگر است که به مراتب بدتر و شدیدتر هستند و در نهایت نه تنها آینده فردی کودک بلکه آینده جامعه و کشور را نیز متاثر می کند؛ حقیقتی که ضرورت توانمندسازی این کودکان و خانواده هایشان را نمایان می کند.
در این میان کودکان کار و خیابان به دلیل موقعیت اجتماعی خود باید از حمایت بیشتری از سوی جامعه برخوردار گردند.
در این میان کلانشهر مشهد به عنوان دومین کلانشهر مذهبی و میزبان سالانه بیش از 25 میلیون زائر و مسافر شهری مستعد برای ایجاد و شکل گیری آسیب های اجتماعی متعدد است که به واسطه حضور جمعیت فراوان با فرهنگ ها و شرایط مختلف به این کلانشهر تحمیل می شود.
در این میان مشهد در حضور و فعالیت کودکان کار به ویژه کودکان کار اتباع خارجی جایگاه ویژه ای در کشور دارد.
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: آمار مشخصی از کودکان کار و خیابانی وجود ندارد اما بر اساس ارزیابی های کلی که عواملی از جمله حاشیه نشینی و ورود و خروج میلیونی زائران در این استان رقم می خورد ،می توان حدس زد که جمعیت کودکان کار و خیابانی در این استان و بخصوص مشهد بیشتر از سایر نقاط کشور است.
غلامحسین حقدادی اظهار کرد: یک مرکز نگهداری از کودکان کار و خیابانی در مشهد متعلق به بهزیستی و فعال است که به طور معمول بیش از 80 درصد ورودی کودکان با شناسایی خانواده تحویل آنها می شوند.
وی گفت:کودکان جمع آوری شده توسط نیروی انتظامی و شهرداری پس از تحویل به بهزیستی در این مرکز برای یک دوره 21 روزه نگهداری می شوند و بعد از ثبت ورود روشن می شوند کودک کار هستند یا خیابانی.
وی با بیان اینکه بین این دو گروه خیلی نمی توان تفکیک قائل شد، بیان کرد : در فرآیند 21 روز نگهداری این کودکان خدمات روانکاوی، روانشناسی، روانپزشکی و حقوقی به کودک ارائه و طی این دوره فرآیند بازگشت به خانواده نیز انجام می شود.
حقدادی افزود : اکثریت کودکان به خانواده باز می گردند و با کمک و پیگیری مددکاران از بدسرپرستی و ورود دوباره کودکان به خیابان جلوگیری می شود.
وی افزود : کودکان بی سرپرست ،بد سرپرست و یا فاقد سرپرست موثر به کمیته تخصصی در این زمینه ارجاع داده می شوند که بعد ازدوره نگهداری در مرکز صدف به مراکز نگهداری فرزندان و یا مراکز شبه خانواده تحویل داده می شوند.
این مسئول با اشاره به غیر ایرانی بودن شماری از کودکان کار و خیابانی تحویلی به بهزیستی افزود:اغلب کودکان غیر ایرانی جمع آوری شده افغان هستند که در مورد کودکان افغانی که دارای کارت اقامت باشند روال کار همانند کودکان ایرانی و تحویل به خانواده و پیگیری مددکار است.
وی افزود: اما کودکان افغان غیر مجاز تحویل اداره کل اتباع و امور مهاجران خارجی استان برای تعیین تکلیف می شوند.
وی گفت:حدود 51 درصد کودکان جمع آوری شده اتباع خارجی هستند که 91 درصد این شمار را اتباع افغان تشکیل می دهند .
معاون بهزیستی خراسان رضوی بیان کرد : کودکانی که بین 15 تا 18 سال سن داشته باشند و تحقیقات نشان دهد که این گروه به عنوان منبع درآمد خانواده کار می کنند در قالب طرح فروش روزنامه در چهار راه های مشهد ساماندهی می شوند.
وی تاکید کرد : این کودکان در کنار انجام فعالیت درآمدزا در شیفت بعداز ظهر با همکاری آموزش و پرورش به تحصیل خود نیز ادامه می دهند.
وی بیان کرد: به صورت میانگین روزانه یک کودک و ماهیانه 30 کودک وارد چرخه و از چرخه مرکز صدف خارج می شود.
حقدادی با اشاره به اینکه عملکرد جمع آوری کودکان خیابانی و کار در استان بخصوص مشهد بسیار مطلوب و سریع است، افزود: گویای این مسئله این است که هیچ یک از کودکان جمع آوری شده بیش از یک هفته در خیابان نبوده اند و این مسئله مانع از آسیب بیشتر کودک می شود.
این مسئول با بیان اینکه غالب کودکانی که جمع آوری می شوند کودکان کار هستند و نه خیابانی ، اظهار کرد: کودکان خیابانی معمولا دارای خانواده های آسیب دیده هستند و از سوی خانواده رها شده اند.
وی بیان کرد : این در حالی است که بیش از 65 درصد کودکان جمع آوری شده در جایی زندگی می کنند که هر دو پدر و مادر آنان حضور دارند.
وی افزود: اگرچه با پدیده طلاق و مشکلات تحمیلی آن بر فرزندان خانواده رو به رو هستیم اما حدود 12 درصد کودکان کار جمع آوری شده فرزندان طلاق و دو تا سه درصد دچار فوت والدین هستند.
وی در ادامه بیان کرد : تقریبا می توان گفت هیچ یک از کودکان جمع آوری شده سابقه بیماری ندارند و بنابراین حدود 80 درصد آنها تحویل خانواده شان می شوند.
وی با اشاره به اینکه ارائه آموزش های فنی و حرفه ای به کودکان در مرکز صدف پیگیری می شود، اظهار کرد : تاکنون 40 کودک گواهینانه فنی و حرفه ای را فرا گرفته اند و شماری از کودکان نیز توسط سازمانهای مردم نهاد آموزش می بینند.
معاون بهزیستی خراسان رضوی با بیان اینکه بر اساس مصوبه هیات دولت در سال 84 برای ساماندهی کودکان خیابانی 10 دستگاه در کنار بهزیستی مسئول و دارای وظیفه در ساماندهی کودکان کار شناخته شدند.
وی اظهار کرد: از جمله این دستگاه ها نیروی انتظامی، دادگستری، شهرداری، دانشگاه علوم پزشکی، صدا و سیما ، جمعیت هلال احمر، آموزش و پرورش،کمیته امداد و غیره هستند.
وی تاکید کرد: از برنامه های مهمی که در دستور کار است تشکیل کمیته هماهنگی با همکاری و حضور کلیه دستگاه های متولی است.
یک جامعه شناس نیز در این زمینه با بیان اینکه پدیده کودکان کار زاییده ساختار خانواده است،اظهار کرد: در خانواده های گسیخته و فاقد نظام اقتصادی سالم و دارای درآمد ،کودک در درون خانواده به عنوان نیروی کار انتخاب می شود.
غلامرضا حسنی درمیان گفت:بنابراین ساختار این خانواده ها فاقد حمایت اقتصادی است و پدر در ایفای نقش خود در تامین معاش دچار مشکل است بنابراین خانواده به شدت درگیر ساختارهای نامعیوب است.
وی تصریح کرد : نداشتن امکان اقتصادی خانواده از عوامل فرا خانوادگی و مربوط به ساخت اجتماعی ،فقدان اشتغال سالم و درآمد مکفی و شغل های با ثبات و یا آسیب هایی که از بیرون به خانواده وارد می شود، برخوردار است.
وی بیان کرد:به این ترتیب خود به خود اعضای خانواده دچار مشکل در تامین معاش شده و برای رفع نیاز از کودکان استفاده می کنند.
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه خانواده یک نهاد احتماعی است که بخشی از تربیت فرد را بر عهده دارد ، افزود: زمانی که کارکردهای خانواده برای تربیت و پاسخگویی به نیاز عاطفی و اقتصادی عملی نشود ،شاهد ایجاد عدم تعادل در خانواده و خروج فرزندان از خانواده و محیط خانواده به ویژه پسران به عنوان یکی از پیامدهای این وضعیت هستیم.
وی اظهار کرد: بنابراین کودکان کار و خیابانی حاصل یک ساختار ناکارآمد در نهاد خانواده است.
حسنی بیان کرد: علاوه بر این در این وضعیت نظام کنترل خانواده هم به واسطه ناتوانی در تامین نیازهای کودک و نوجوان ،خدشه دار می شود و در ادامه این روند قدرت جامعه پذیری در کودک کاهش و به تبع آن مشکلات دیگری حادث می شود.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: در چنین شرایطی که نظام حمایتی از کودک دچار اخلال است دو راهکار وجود دارد که مهمترین آن شناسایی و آموزش این خانواده ها و حمایت از آنهاست .
وی تاکید کرد : بهترین اقدام در این زمینه نظام حمایتی جامع از خانواده و آموزش مهارتهای زندگی به خانواده به منظور افزایش تاب آوری آن در برابر مشکلات و ارائه مشاوره به خانواده در صورت نیاز است.
حسنی افزود: دومین راهکار که مربوط به خانواده هایی می شود که به دلیل فقدان حضور پدر دچار از هم گسیختگی است.
وی افزود: در این رابطه نظام حمایتی خانواده با سرمایه گذاری دولت و تشکل ها باید رقم بخورد به دلیل جلوگیری از پیامدهای ثانویه چنین خانواده ای،سرمایه گذاری در این بخش به نفع جامعه ،اجتماع و دولت است.
حسنی اظهار کرد:کودکان در سنی قرار دارند که قدرت و توانایی دفاع و استقلال شخصیتی ندارند بنابراین در وضعیت نابسامان خانواده به شخصیت های تابع تبدیل می شوند که پیامدها بسیار بدتر و آسیب زایی برای جامعه می توانند داشته باشند.
وی با بیان اینکه در روند توسعه جامعه پدیده هایی از جمله کودکان خیابانی و کودکان کار طبیعی است اما نیازمند کنترل و مدیریت است،تاکید کرد: جامعه باید مسئولیت پذیری نسبت به این کودکان را از طریق نظام برنامه ریزی و به ویژه ایجاد مراکز لازم برای حمایت از این کودکان را پیش بینی کند.