ساماندهی کودکان خیابانی در دوراهی جمع‌آوری یا شناسایی

به دنبال اجرای این طرح گزارشی میدانی از نحوه اجرای آن از سوی روزنامه ایران منعکس شد که نحوه اجرا به همراه گفت‌و‌گو با کودکان خیابان روی کاغذ آمد. بعد از اجرای این طرح بازتاب‌های مختلفی از سوی برخی از کارشناسان مطرح شد؛ برخی موافق این طرح بوده وآن را در راستای کاهش آسیب‌ها موفق می‌دانند و برخی مثل طاهره پژوهش عضو هیأت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودک آن را محل نقد دانسته و بی‌ثمر شمرده است. او معتقد است که بهزیستی نمی‌تواند این طرح را عملاً به نتیجه برساند؛ چون این طرح براساس واقعیات زندگی این کودکان طراحی نشده است. پژوهش، خانواده بسیاری از این کودکان را گرسنه می‌داند که به دلیل ساختارهای نامناسب اقتصادی راهی جز اجبار کودک به کار ندارند، پس نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شرایط نامساعد خانوادگی این کودکان و نادیده گرفتن فقر و مصائب اقتصادی آنها تنها نسبت به «کار کودکانشان» حساسیت داشته و مانع آن شد بلکه رفع و حل علل و ریشه‌های آن باید هدف سازمان‌ها و سیاستگذاران قرار گیرد. اگر چه در این طرح سازمان بهزیستی در راستای «شناسایی، جذب و ساماندهی کودکان خیابان» از ظرفیت بخش غیر دولتی استفاده کرده و در عملیات جذب کودکان کار و خیابان با 17سازمان مردم نهاد فعال در این حوزه تفاهمنامه منعقد کرده و قرار است به همت NGOها تا پایان سال جاری عملیات شناسایی، جذب و ساماندهی با 700 میلیون تومان اعتبار برای تجهیزNGOهای همکار و یک میلیارد تومان برای مداخلات و اجرای برنامه‌های کاهش آسیب کودکان و خانواده‌هایشان ادامه یابد. به منظور شفاف‌سازی و بیان جزییات این طرح با «ابراهیم غفاری» معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران که از نزدیک درگیر این طرح بوده واز چم وخم آن مطلع است به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که می‌خوانید:

طرح شناسایی و ساماندهی کودکان خیابان موافقان و مخالفانی دارد، به طور کلی رویکرد بهزیستی برای اجرای این طرح چه بود؟
ببینید رویکرد ما جمع‌آوری نیست ولی اگر در بین آنها کودکی رها شده باشد تکلیف چیست؟هیچ کس این را نمی‌پذیرد که کودکی رها باشد و برای او کاری انجام ندهیم چرا که باید طبق قانون تا زمان تعیین تکلیف این کودک او را به مراکز نگهداری واگذار کرد. از طرفی چون فقر در این خانواده‌ها وجود دارد بنابراین نمی‌توان کودکان را از سطح خیابان جمع کرد پس رویکرد اصلی ما دراین طرح کاهش آسیب است نه جمع کردن کودک از سطح خیابان در واقع ما او را ساماندهی می‌کنیم. ما به جای اینکه خودمان ورود کنیم از ظرفیت ان.جی‌او‌ها استفاده کردیم.اینها کار شناسایی و ساماندهی را انجام می‌دهند.در این طرح ابتدا کودک را شناسایی می‌کنیم بعد از شناسایی آدرس و مشخصات را از او گرفته وبا خانواده کودک ارتباط برقرارمی شود سپس یک گزارش از کودک و گزارشی از خانواده او تهیه می‌شود. بعد
ان.جی‌.او موظف است برای حل مشکل کودک وخانواده او برنامه مداخله‌ای تدوین کند.خوبی این طرح این است که خانواده کودک خیابان می‌داند که کودک او توسط یک مرکز کنترل می‌شود و هر زمان کودک مشکل داشته باشد می‌تواند به یکی از پایگاه‌ها که به همین منظور تعبیه شده است مراجعه کند.
چطور و به چه شکلی کودکان می‌توانند به پایگاه‌های شما مراجعه کنند آیا این آموزش به آنها داده شده تا در مواقع خاص بتوانند مراجعه کنند؟
بله، آدرس توسط ان.جی.او‌ها به کودک داده می‌شود چون کودکی که توسط آنها شناسایی می‌شود باید حداقل به مدت 5 سال تحت نظارت باشد و در واقع نباید کودک رها شود.ان.جی.اوها وظیفه دارند که در این مدت به کودک خدمات بدهند.
آیا کودکان ما این فرهنگ و شناخت را دارند که به پایگاه مراجعه کنند؟ به هر حال این باید از قبل فرهنگ‌سازی شود؟ اگر این‌گونه بود چرا باز در بین آنها مشکل می‌بینیم؟
من این را قبول ندارم، کودکانی داریم که از قبل شناسایی شدند والان مدام به مراکز ما مراجعه می‌کنند ولی واقعیت این است که این مسائل دغدغه ما نیست.علاوه براین، این طرح تازه شروع شده و قراراست تا پایان سال ادامه داشته باشد پس زود است که درباره آن قضاوت کنیم.
مگر سال‌های قبل این گونه طرح‌ها نبوده؟
نه، طرح شناسایی به این شکل نداشتیم.
با توجه به اینکه نزدیک به سه ماه از این طرح می‌گذرد خروجی کارتان چه بود؟
هنوز زود است درباره آن حرف زد. اینکه چه خروجی داشته ما هنوز در مرحله شناسایی هستیم.هر چقدر بیشتر بشناسیم بهتر است. ما به دنبال زمان نیستیم چون معتقدیم نباید این طرح عجولانه انجام شود.ما به دنبال این هستیم که بچه‌هایی را که به مدرسه نمی‌روند زودتر شناسایی کنیم تا ازتحصیل جا نمانند از طرفی بچه‌هایی که مدرسه می‌روند را هم حمایت کنیم. ببینید ماندگاری کودک در مدرسه یا برگرداندن آن به تحصیل یعنی کاهش آسیب.ما به دنبال اینها هستیم به دنبال جمع وجور کردن سریع طرح نیستیم. الان دسترسی ما به کودکان خیابان راحت شده و این نوعی موفقیت است. ما نمی‌توانیم دست کودک را بگیریم وبه زوراو را وادار کنیم تا به مراکز ما بیاید چون اعتمادی که بین ما وکودک خیابان ایجاد شده از بین می‌رود.یکی از دلایلی که معتقدیم نیروی انتظامی نباید به این طرح ورود کند همین بوده تا اعتماد ایجاد شده بین مؤسسه ما، خانواده کودک وخود کودک از بین نرود.ما به دنبال جمع‌آوری نیستیم.به ما می‌گویند چرا کودکان خیابان هنوزدر سطح خیابان هستند در حالی که ما معتقدیم اشکال ندارد باید باشند.موفقیت ما در این است که حضور کودک را در خیابان از 8 ساعت به 6 ساعت یا کمتر برسانیم نه اینکه او را جمع کنیم.
به نظرخودتان موفق بودید؟
خب تازه شروع کردیم هنوزبه نظر می‌رسد آن اعتماد شکل نگرفته است.کمیته‌هایی که باید در این باره تشکیل شوند هنوز ایجاد نشده‌اند.از طرفی بازدید از منزل آنها کامل نشده واطلاعات آنها وارد سایت نشده است.
حرف ما این است که در گذشته هم طرح‌های اینچنینی بوده ولی هنوز این کودکان را می‌بینیم که هر روز تعداد آنها زیاد‌تر هم می‌شود اگر موفق بودید چرا باز هم شاهد حضور آنها هستیم،اگر نه پس چرا باز طرح اجرا می‌کنید؟چرا رویکردتان را تغییر نمی‌دهید؟
اصلاً اینطور نیست، من که چندین سال در این حوزه کار می‌کنم تاکنون چنین طرحی نداشتیم همه طرح‌هایی که اجرا شده هم جمع‌آوری کودکان بوده نه شناسایی.
منظورتان این است که در طرح‌های جمع‌آوری موفق نبودید وبا تغییر رویکرد طرح شناسایی را اجر کردید؟
بله کاملاً همین طور است.همه ان.جی.او‌ها از طرح جمع‌آوری انتقاد می‌کردند و می‌گفتند چرا کودکان را جمع‌آوری می‌کنید؟ولی الان نگاه ما با نگاه آنها یکی شده و همه اعلام آمادگی کردند که در این طرح پای کار بیایند. اگر بحث جمع‌آوری بود ظرف 24 ساعت همه بچه‌ها جمع می‌شد ولی اینطور نیست که شما فردا در خیابان کودک خیابان نبینید چون ما اصلاً به دنبال آن نیستیم.باز تأکید می‌کنم وظیفه ما کاهش آسیب است.
منظورتان از کاهش آسیب چیست؟
یعنی اینکه ساعت کارش در خیابان کم شود و در زمانی که کار نمی‌کند آموزش ببیند.خانواده او هم درباره اینکه اگر کودک او در خیابان باشد چه آسیب‌هایی به دنبال خواهد داشت آموزش ببیند یا اینکه گیر باند‌های مختلف نیفتد و...همه اینها آموزش لازم دارد.ما نمی‌خواهیم اینها را از جامعه ایزوله کنیم بلکه می‌خواهیم در بافت جامعه به آنها خدمات دهیم.برای رسیدن به این هدفها زمان لازم داریم.نمی شود ظرف چند ماه به آن برسیم. مثلاً مراکز ما را طبق قانون باید شهرداری تأمین کند که هنوزاین اتفاق نیفتاده است.
چقدر زمان لازم دارید؟
در وهله اول باید کودکان خیابانی شناسایی شوند تا آمار واقعی آنها مشخص شود.حداقل تا پایان سال زمان لازم است.
هنوز آمار ندارید؟
نه ما باید به آمار درست برسیم.
از زمان اجرای طرح موفق شدید چه تعداد کودک را شناسایی کنید وبه مدرسه بفرستید؟
از ابتدای این طرح هزار و 153 کودک خیابان بازمانده از تحصیل شناسایی شدند که از این تعداد 681 کودک در مدارس دولتی ثبت‌نام کردند و 289 کودک در مؤسسات غیردولتی ثبت‌نام شدند اما 183 نفر هنوز ثبت‌نام نشدند. بیش از 50درصد از بچه‌ها در مدارس ثبت‌نام کردند ولی ما انتظار داریم آموزش و پرورش از ما پول نگیرد، وظیفه ما دادن شهریه به کودک خیابانی نیست ما باید هزینه‌های دیگر او را پوشش دهیم ولی مجبور شدیم برخی از شهریه‌ها را قسط‌ بندی کنیم و بدهکار آموزش و پرورش شویم، حتی از اتباع بیگانه هم شهریه می‌گیرند. برخی مناطق مدرسه پر بود ونتوانستیم کودک را ثبت‌نام کنیم.183 کودک خیابان هنوز موفق نشدند وارد مدرسه شوند. برخی مدارس هم به دلیل ورود و خروج بچه‌ها مانع ثبت‌نام او می‌شوند چون برخی نمی‌توانند در مدرسه بمانند.
هنوز در مرحله شناسایی هستید؟
بله.
حمایت‌هایتان شروع شده؟
منتظریم تا مرحله شناسایی انجام شود بعد حمایت‌ها شروع می‌شود البته شناسایی متوقف نمی‌شود.در این طرح بعد از اینکه نیازهای بهداشتی و... شناسایی شد براساس آنها حمایت‌ها آغاز می‌شود البته یک نقدینگی برای نیازهای ضروری ومداخله به موقع در نظر گرفته شده است.کمک خیرین در این طرح علاوه بر ان .جی‌او‌ها
هم بوده.
به طور کلی باید گفت که بعد از احصای نیازها هر دستگاه براساس وظیفه قانونی خود باید کمک کند اگر نه باید انعکاس داده شود.
فکر می‌کنید موفق می‌شوید؟
امیدوارم همکاری لازم از سوی دستگاه‌ها صورت بگیرد در غیر اینصورت طرح موفق نخواهد بود.
چقدر اعتبار در نظر گرفتید؟
برای هر بچه که از سوی ان .جی.او‌ها شناسایی می‌شود وپیگیری می‌کنند به جز حمایت، 500 هزارتومان در نظر گرفتیم.چون حمایت را خودمان انجام می‌دهیم.برای آموزش و... او هم هزینه می‌کنیم.
چرا نمی‌خواهید کودک از خیابان رها شود؟
ببینید اکثر اینها خانواده دارند و بهترین جا برای آنها خانواده است اگر بخواهیم آنها را از خانواده جدا کنیم در واقع کودک آزاری کردیم.بعد آسیب دیگری که وجود دارد این است که کودک بیرون خوابیدن را یاد می‌گیرد که این خود آسیب است چون آن را تجربه می‌کند.از طرفی آیا همه مراکز نگهداری ما استاندارد است؟ تا کی می‌توانیم آنها را درمراکز نگهداری کنیم؟ وقتی خانواده دارد ونیازمند است پس تا زمانی‌که فقر وجود دارد نمی‌توانیم کودک را از خانواده جدا کنیم.هیچ نگاه کارشناسی نمی‌پذیرد که کودک از خانواده جدا شود ولی اگر کودکی رها شده باشد می‌شود با حکم قضایی او را در مراکز نگهداری کرد.
در صحبت با تعدادی از کودکان خیابان این گونه به نظر می‌رسد که برخی تمایلی به ماندن در مراکز نگهداری بهزیستی ندارند ودرواقع گدایی را به زندگی راحت در مراکز ترجیح می‌دهند چرا باید این ذهنیت در این کودکان وجود داشته باشد؟آیا در این باره آسیب شناسی شده؟
من نمی‌دانم دلیل آن چیست.نمی دانم چه بگویم ولی چند بار با بچه‌ها در مراکز صحبت کردم به چنین چیزی نرسیدم.شاید در سنوات گذشته باشد مثلاً درطرح جمع‌آوری بوده باشد.
ولی مشکل آنها جمع‌آوری نبوده ماندن در مرکز بوده؟
خب بچه‌ها مدرسه رفتن را هم دوست ندارند این که دلیل نمی‌شود.شاید 100 تا بچه علاقه‌مند باشند و 10تا نه، نمی‌شود کلی
گفت.
درست است ولی اینها بچه‌های قشرمرفه نیستند بلکه آسیب دیده‌اند پس باید زمینه را طوری فراهم کرد که از ماندن در مرکز استقبال کنند نه فرار؟
بله ولی به هر حال برخی دوست ندارند در مراکز بمانند.
البته ما نمی‌خواهیم بگوییم مراکز شما خوب نیستند ولی می‌خواهیم بدانیم آیا دراین باره آسیب شناسی شده؟
خب آدم‌ها با هم متفاوت هستند برخی دوست دارند وبرخی نه، زندگی مؤسسه‌ای هم جذابیت ندارد.
خودتان موافق این طرح هستید؟ یعنی به نظر شما این‌گونه طرح‌ها می‌تواند در کاهش آسیب‌ها مؤثر باشد؟یا طرح‌های موفقی وجود دارد که نمی‌توانید به دلایل مختلف اجرا کنید؟
قطعاً نمی‌توان گفت اجرای این طرح موفق‌ترین راه و طرح بوده ولی می‌تواند طرح موفقی باشد. طبق آسیب شناسی که در ابتدا کردیم طرح مثبت ارزیابی شد که اجرا کردیم.اگر رو به جلو برویم قطعاً نیازها و رویکردها هم تغییر خواهد کرد.پس باید متناسب با نیازهای جامعه رویکردهای خود را تغییر دهیم به طور قطع بعد از چند سال این طرح جواب نمی‌دهد البته اگر در این طرح شهرداری مکان در اختیار ما بگذارد و تجهیز کند موفق خواهیم بود.ما انتظار داریم شهرداری جلوتر از ما باشد.الان بخش اصلی کار برعهده ماست و شهرداری بخش کوچکی را متعهد شده است در حالی که اجرای این طرح همکاری بیشتری را می‌طلبد.
شما که جمع‌آوری نمی‌کنید پس مکان لازم ندارید؟
چرا ما نیاز به مکان داریم تا ان.جی.اوها در آنجا مستقر شوند و خدمات ارائه دهند.رویکرد ما بیشتر به سمت مراکز روزانه است.


برش
پاسخ شهرداری

«رضا قدیمی»، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران با بیان اینکه شهرداری تهران طبق قانون، هیچ وظیفه‌ای در قبال کودکان کار و خیابان ندارد، به «ایران» می‌گوید: شهرداری تهران تنها درباره متکدیان بالای 15 سال، وظیفه جمع‌آوری دارد و بهزیستی باید درباره کودکان جوابگو باشد.اما شهرداری برحسب وظیفه انسانی و قانونی خود، 16 مرکز پرتو را با محوریت سازمان‌های مردم نهاد برای این کودکان پیش‌بینی کرده است.وی درباره برنامه‌های حمایتی شهرداری از کودکان اینطور توضیح می‌دهد: ما ساختمان، فضای آموزشی، هزینه‌های مالی و بن‌های خرید در اختیار سازمان‌های مردم نهاد قرار می‌دهیم تا این مراکز را زیر چتر خود حمایت کنند، آنها نیز کودکان کار و خیابان را به سمت این مراکز هدایت کرده و آنها را وارد چرخه تحصیل می‌کنند و آموزش‌های لازم را هم ارائه می‌دهند.
قدیمی درباره تحصیل کودکان همچنین به 4 مرکز رویش اشاره می‌کند که شهرداری تهران برای کودکان کار و خیابان تأسیس کرده است و دراین باره می‌گوید: کودکان کار و خیابان درمقطع بالاتر از ابتدایی، به جای مراکز پرتو به مدارس رویش می‌روند و در این مدارس، آموزش‌های حرفه آموزی و مهارت آموزی را می‌بینند.
به گفته قدیمی، هزینه‌های تحصیل، آموزش‌های متفرقه و هزینه پوشاک از سوی شهرداری تهران پرداخت می‌شود. هم اکنون 3 هزار کودک کارو خیابان تحت پوشش این دو مرکز در تهران هستند.

مریم جهان پناه

روزنامه ایران