مسلمانان ژاپن در معرض نقض حقوق بشر

نشریه آسیا-پاسفیک رویکرد تبعیض آمیز نظام قضایی ژاپن نسبت به مسلمانان این کشور را مورد بررسی قرار داده است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان دفاع از قربانیان خشونت به نقل ازژ پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر، در تاریخ 1 اکتبر 2014، گزارشی در خصوص وضعیت جامعه مسلمانان ژاپن در نشریه آسیا- پاسفیک تحت عنوان "داوری بر حسب مولفه­های نژادی و مذهبی: نظارت پلیس بر مسلمانان و حقوق بشر در ژاپن" منتشر شد که طی 5 بخش، رویکرد تبعیض­آمیز نظام قضایی ژاپن نسبت به مسلمانان این کشور را مورد بررسی قرار داده است.
در بخش نخست گزارش تحت عنوان "شکار تروریست­ها و پرونده­سازی بر حسب مولفه­های نژادی و مذهبی" ابتدا چند مسئله کلی مطرح شده از جمله اینکه در جوامع تحت حاکمیت قانون، چه محدودیت­هایی بایستی بر اقدامات نظارتی پلیس اعمال گردد یا اینکه آیا پرونده­سازی­های پلیس علیه اعضای اقلیت­ها، احتمالاً منجر به اعمال تبعیض علیه آنها یا نقض حقوق اساسی آنان نخواهد گردید. بر اساس این گزارش که توسط دو نهاد حقوق بشری مستقل سازمان ملل از جمله کمیته سازمان ملل در امر رفع هرگونه تبعیض تهیه شده است، نگرانی این دو نهاد نسبت به رفتار پلیس ژاپن در پرونده­سازی نژادی و مذهبی علیه جامعه مسلمان این کشور ابرز شده است. بعنوان نمونه، کمیته رفع‌ هرگونه‌ تبعیض‌ نژادی‌ در این خصوص ابراز نمود: اقدام به پرونده­سازی مبتنی بر تصورات کلیشه­ای که بر اساس آن افراد متعلق به یک نژاد، ملیت، قومیت یا مذهب خاص قابلیت ارتکاب جرم را دارند، می­تواند منجر به اقداماتی گردد که برخلاف اصل عدم هرگونه تبعیض است. در ادامه این ابراز نگرانی، کمیته از دولت ژاپن درخواست می­کند تا در خصوص عدم پرونده­سازی علیه مسلمانان بر حسب مولفه­های قومی و مذهبی توسط پلیس این کشور، اطمینان حاصل کند.
با وجود این درخواست، در گزارش آمده است که برخلاف توصیه­های کمیته، دادگاه توکیو طی صدور حکمی در ژانویه 2014، اقدام پلیس در پرونده­سازی علیه مسلمانان را با این توجیه که اینگونه اقدامات برای دفاع از ژاپن در برابر تروریسم بین المللی "لازم و اجتناب ناپذیر" است، مورد تأیید قرار داد.
در بخش دوم گزارش تحت عنوان "افزایش نظارت پلیس علیه جامعه مسلمانان ژاپن" اشاره شده است که نحوه برخورد پلیس با جامعه مسلمانان ژاپن در اکتبر 2010 با افشای بیش از یک صد سند از اداره پلیس توکیو آغاز شد که در آن به جزئیات نظارت فراگیر و به شدت تعدی­آمیز پلیس علیه مسلمانان ژاپن اشاره شده است. هفت ماه پس از افشای این اسناد، 17 نفر از مسلمانان مقیم ژاپن شامل شهروندان ژاپنی بعلاوه افرادی از تونس، الجزایر، ایران و مراکش علیه اقدام پلیس توکیو اقامه دعوا نموده و خواستار آن شدند تا نظام قضایی این کشور اقدام پلیس در پرونده­سازی علیه مسلمانان را غیرقانونی اعلام نماید. بر اساس شکایت­نامه آنان، اقدام پلیس ژاپن سه اصل قانون اساسی این کشور را نقض کرده است که عبارتند از: اصل 13 که ضامن حریم خصوص فراد است؛ اصل 14 که خواستار منع تبعیض بر اساس نژاد، آیین، جنسیت، موقعیت اجتماعی و وابستگی خانوادگی است؛ و اصل 20 که ضامن آزادی مذهبی است. آنها همچنین مدعی شدند اقدام پلیس، ناقض دیگر قوانین و مقررات مرتبط با حفظ اطلاعات شخصی افرد است. لیکن در پاسخ به شکایت مطروحه، دادگاه توکیو طی اعلام حکمی در 15 ژانویه 2014، ضمن رد ادعاهای صورت گرفته مبتنی بر استنادات قانون اساسی کشور، بر قانونی بودن اقدامات پلیس صحه گذارد.
قسمت سوم گزارش، جزئیات عملیات نظارتی پلیس علیه مسلمانان ژاپن را مورد توجه قرار داده و اعلام می­دارد بر اساس استنادات حاصله از رأی دادگاه توکیو، شواهدی متقن در خصوص عملکرد پلیس این کشور بدست می­آید که عبارتند از: نظارت دقیق پلیس بر مسلمانان و جمع­آوری نظام‌مند اطلاعات شخصی آنان؛ انتخاب اهداف مد نظر(جهت نظارت) صرفاً بر حسب مؤلفه­های مذهب و قومیت بدون ذکر مستندات واقعی که حاکی از ارتباط افراد مظنون با اقدامات تروریستی بالقوه یا دیگر اقدامات کیفری باشد.
در رأی دادگاه اشاره شده است که فرماندهی پلیس توکیو، عملیات خود را در ژوئن 2008 با تأسیس "جوخه مسجد" متشکل از 43 مأمور آغاز کرد. بر اساس اسناد افشاء شده، پلیس مبادرت به استقرار مأموران خویش در مساجد، تعقیب افراد از مسجد تا منزل­شان، کسب اطلاعات شخصی همچون نام و آدرس آنها از طریق اداره ثبت اتباع بیگانه و تشکیل بانک اطلاعاتی و ایجاد پرونده برای 70000 تن از مسلمانان نمود. علاوه بر این موارد، پلیس به اطلاعات حساب بانکی افراد شامل تراز مالی، درآمد و هزینه­ها و دیگر اطلاعات شخصی آنان دسترسی یافت و در کنار آن، مأموران خود را در برخی از مراکز همچون مراکز اسلامی غیر انتفاعی، مراکز فروشگاهی و رستوران­های ارائه دهنده محصولات حلال و دیگر مراکزی که احتمال تردد مسلمانان توکیو در آن می­رود، گمارده است. حتی در برخی مراکز، پلیس به نصب دوربین های مدار بسته در مساجد و مراکز متعلق به مسلمانان مبادرت نمود.
در بخش چهارم گزارش، مبانی و ادله قانونی عملکرد نیروهای اعمال قانون ژاپن علیه مسلمانان کشور از سوی دادگاه توکیو مورد اشاره و نقد قرار گرفته است. در توجیه اقدام پلیس، دادگاه توکیو به اقامه سه نوع دلیل مبادرت نمود: وقوع حملات تروریستی در کشورهای خارجی؛ اظهارات عمومی رهبران القاعده مبنی بر قرار گرفتن ژاپن در زمره هم­پیمانان آمریکا که باید تنبیه گردد؛ مدرکی دال بر اینکه یک عضو القاعده زمانی در ژاپن زندگی می­کرد. بر اساس این دلایل، دادگاه توکیو در قسمت نتیجه­گیری رأی خود اعلام می­دارد: "بنابراین، نظر به وجود مخاطرات واقعی ناشی از وقوع حملات تروریستی بین المللی در ژاپن، شدت خسارات وارده[به ژاپن] بعد از وقوع چنین عملیات­های تروریستی و مشکلات موجود در شناسایی و پیشگیری زودرس حملات تروریستی به جهت ماهیت نهانی آن؛ بررسی وضعیت حاضر مسلمانان شرکت کننده در مساجد از طریق "اعمال اقدامات نظارتی بر مساجد و سایر اقدامات اطلاعاتی" بایستی اقدامی ضروری از سوی پلیس در نظر گرفته شود که وظیفه آن حفظ نظم و امنیت عمومی جامعه شامل جلوگیری از وقوع جرم و نیز حملات تروریستی بین المللی است."
در قسمت پنجم که آخرین بخش این گزارش است، به تحقیق سازمان ملل در خصوص حمایت از حقوق بشر ضمن مقابله با تروریسم پرداخته است. طی این تحقیق و بررسی، سازمان ملل در صدد پاسخ بدین سؤال برآمده است که چگونه می­توان میان تحقیقات پلیس در خصوص مظنونین فعالیت­های تروریستی با اصل دفاع از حقوق اساسی فرد توازن برقرار نمود. بدین منظور، در سال 2005 میلادی شورای حقوق بشر سازمان ملل، مارتین شی­نین، از اساتید حقوق بین الملل عمومی فنلاند را بعنوان"گزارشگر ویژه در امر ارتقاء و حمایت از حقوق بشر و آزادی­های اساسی به هنگام مبارزه با تروریسم" برگزید. شی­نین در ژانویه 2007 گزارشی ارائه نمود که طی آن میزان انطباق اقدامات ضد تروریستی با معیارهای حقوق بشر را مورد بررسی قرار داد. در بخشی از این گزارش، پرونده­سازی علیه افراد مظنون به اقدامات تروریستی را در صورتی که بر اساس مستندات اثبات شده باشد، مجاز بر می­شمارد. لیکن وی اذعان می کند، هنگامی که مأموران انتظامی(عوامل اجرای قانون) به­ طور وسیعی و بدون استناد به ادله متقن و صرفا بر اساس تعمیم­های بررسی نشده مبادرت به پرونده­سازی علیه افراد می­کنند، این امر می­تواند ناقض حقوق اساسی بشر باشد. وی در بند 34 گزارش خود می نویسد: "تشکیل پرونده علیه افراد مبتنی بر تصورات کلیشه­ای که فرد منتسب به نژاد، ملیت، قومیت یا مذهب خاصی بطور بالقوه می­تواند مرتکب جرم گردد، می تواند منجر به اقداماتی شود که منطبق با اصل عدم تبعیض نمی­باشد." همچنین وی در بند 38 گزارش در خصوص حفظ حریم خصوصی افراد می­نویسد: اقدامات تجسسی علیه افراد مظنون مرتبط با اقدامات تروریستی که شامل ویژگی­های گروهی خاص آنها همچون نوع مذهب یا قومیت باشد، می­تواند سبب دخالت خودسرانه و نامتعارف پلیس علیه حریم خصوصی افراد گردد که بر اساس ماده 17 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی تضمین شده است.
در قسمت پایانی و نتیجه­گیری گزارش کمیته رفع‌ هرگونه تبعیض‌ نژادی، ضمن انتقاد مجدد از رویکرد نظام قضایی ژاپن نسبت به اقلیت­ مسلمان جامعه که کمیته آن را رویکردی "سهل­انگارانه نسبت به شهروندان مقیم و اقلیت­های مذهبی و غیر منطبق با اصول اساسی حقوق بین الملل"‌ توصیف نموده است، از دولت ژاپن خواسته شده است تا برای شهروندان مقیم و دیگر افرادی که از این کشور دیدن می­کنند، بستری فراهم سازد تا آنان احساس کنند این کشور، میزبان قابل احترامی است که در آن همه افراد می­توانند انتظار رفتار عادلانه از نهادهای حکومتی داشته ­باشند.
ملاحظات:
1. با وجودی که دین مبین اسلام در قرن اول هجری به منطقه آسیای دور راه یافت، ولی در قرن 19 میلادی وارد ژاپن شد. گفته می­شود در واقع اولین مسلمانان عصر حاضر در ژاپن، مالایی­هایی بودند که در اواخر قرن نوزده بر روی ناو­های انگلیسی و هلندی خدمت می­کردند. همچنین، بر اساس مستندات تاریخی اولین اثر مکتوب اسلامی که به ژاپن راه یافت، کتاب زندگانی حضرت محمد (ص) به زبان ژاپنی بود که در اواخر دهه 1870 ترجمه شد و موجب شد اسلام در ذهن روشنفکران ژاپنی جایگاهی بیابد.
2. با توجه به نظام حاکم بر ژاپن، این کشور در اعلام آمار دقیق اقلیت­های مذهبی احتراز می­ورزد. از این رو، آمار دقیقی از شمار مسلمانان ژاپن در اختیار نیست. لیکن اخبار غیر رسمی حاکی از آن است که تعداد مسلمانان این کشور به حدود 70000 تا 100000 نفر برسد که 10 % آنها را ژاپنی­ها و 90% را ساکنین خارجی تشکیل می­دهند. آنها عمدتاً در اطراف شهرهای بزرگی همچون هیروشیما، کیوتو، ناگویا، ازاکا، و توکیو تمرکز یافته­اند.
3. تعداد مسلمانان تا قبل از دهه 1980 میلادی اندک بود. لیکن، در نیمه این دهه و با ورود جوانان مسلمان از کشورهای پاکستان، بنگلادش و ایران برای کار در کارخانه­ها و تجارت، بر تعداد مسلمانان این کشور افزوده شد. در حال حاضر اندونزیایی­ها، بنگلادشی­ها، پاکستانی­ها و ایرانیان بزرگترین جوامع خارجی مسلمان ژاپن را تشکیل می­دهند. همچنین مسلمانان ترکیه، مالزی، و چند کشور آفریقایی هم بخش دیگری از جامعه مسلمان ژاپن را تشکیل می­دهند.
4. مسلمانان ژاپن علاوه بر رویکرد تبعیض­آمیز نظام قضایی، از مشکلات و محدودیت­های دیگری نیز رنج می­برند که برخی از آنها را می­توان چنین برشمرد: عدم دسترسی کافی به مراکز آموزشی اسلامی جهت آموزش فرزندان به نحوی که گفته می­شود یک مدرسه ابتدایی یا متوسطه برای مسلمانان وجود ندارد، تغذیه حلال، عدم دسترسی کافی به آثار و منابع اسلامی از جمله قرآن کریم با ترجمه ژاپنی و همچنین کتاب­های فقهی و حدیثی، داشتن قبرستان برای مسلمانان.
تهیه و تنظیم: معاونت امور بین الملل ستاد حقوق بشر- مرکز پایش